راه‌های همدان تا رسیدن به مقصد گردشگری

 رئیس دانشگاه بوعلی‌سینا با سابقه دکترای تخصصی در زمینه باستان‌شناسی و داشتن تجربه به عنوان کارشناس میراث فرهنگی نگاه ویژه‌ای به توسعه گردشگری در همدان دارد. او تلاش کرده با پذیرش دانشجویان خارجی در دانشگاه بوعلی‌سینا سفیرانی برای گردشگری همدان بسازد. یعقوب محمدی‌فر اما نسبت به کارهای صورت گرفته در زمینه میراث فرهنگی و گردشگری استان انتقاد و در عین حال پیشنهاد دارد و معتقد است همدان هنوز به عنوان مقصد گردشگری شناخته نشده و در بهترین حالت یک مسیر گردشگری است. ساعتی در دفتر محمدی‌فر مهمان بودیم و به گپ و گفت در این زمینه پرداختیم. بخشی از این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.‌
به زودی وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری راه‌اندازی خواهد شد و حتی وزیر این وزارتخانه نیز انتخاب شده‌است. وزیر آینده با چه خواسته‌هایی روبرو است؟
یکی از خواست‌های افرادی که به دنبال تبدیل سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به وزارتخانه هستند، این است که فعالیت‌های آن بیشتر مورد رصد قرار بگیرد و وزیر این وزارتخانه مانند دیگر وزرا درباره خود و وزارتخانه‌اش به مجلس پاسخگو باشد. اما به نظر من مهم‌ترین نیاز در این زمینه، تدوین یک برنامه جامع برای سه بخش میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است. چون در این سال‌ها چنین برنامه‌ای نداشته‌ایم و همه برنامه‌ها روزمره، مقطعی، کوتاه‌مدت و حتی برخی خود عامل مخرب بوده است، کما اینکه هر روز شاهد تخریب آثار ملی و تجاوز به آن‌ها هستیم.
همدان به عنوان شهری که بسیار درباره گردشگری آن صحبت می‌شود، چه مطالباتی می‌تواند از وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری داشته باشد؟
همدان، عنوان «پایتخت تاریخ و تمدن ایران» را با خود یدک می‌کشد و گردشگری آن نیز بیشتر در این حوزه است، هرچند در بخش‌های گردشگری ورزشی، گردشگری سلامت و گردشگری مذهبی نیز حرف برای گفتن دارد. ما همواره یک مسیر سنتی در ورود گردشگران به کشورمان طی کرده‌ایم؛ مسیری که از مرکز کشور به سمت اصفهان و شیراز می‌رود اما هنوز میراث فرهنگی کشور نتوانسته یک مسیر دیگر به این مسیر سنتی اضافه کند. اگر برای اصفهان و شیراز تبلیغ هم نکنیم، این استان‌ها گردشگران خود را خواهند داشت. مهم معرفی و تبلیغ مسیرهای جدید مانند همدان به کرمانشاه، قزوین، لرستان و حتی خوزستان است. همه همدان را به عنوان مرکز غرب کشور می‌شناسند و اگر این شهر مقصد نمونه قرار داده شود، می‌توان شاخه‌ها و شعبه‌های بسیاری از آن ایجاد کرد اما تاکنون فقط وعده داده شده است. برای مثال راه‌آهن همدان با گذشت دو سال از افتتاح آن، با مشکلاتی مانند جانمایی نادرست و وضعیت نامناسب ایستگاه مسافران در 20 کیلومتری مرکز شهر مواجه است. بنابراین باید برای آن تمهیداتی اندیشیده شود. این روزها هرکس وارد همدان می‌شود فقط به دیدن چند اثر محدود تاریخی می‌رود، در حالی که همه ظرفیت‌های استان این آثار نیستند. همدان چندین دره‌رود زیبا دارد که می‌توان برای گردشگری آن‌ها سرمایه‌گذاری کرد. یا برای مثال خورزنه به عنوان یک اثر طبیعی و معدن سنگ‌های تاریخی با چندین غار طبیعی بدون مطالعه و برنامه‌ریزی برای بازدید گردشگران رها شده است. همدان روستاهای تماشایی بسیاری دارد و یا شهرهای زیرزمینی ارزانفود، سامن و صالح‌آباد بدون معرفی مانده‌اند. در یک کلام باید بگویم هنوز نقشه گردشگری مناسبی برای مانایی مسافران و گردشگران تدوین نشده و تا رسیدن همدان به مقصد گردشگری بسیار راه داریم. در بهترین حالت می‌توان گفت همدان یک مسیر برای عبور گردشگران است. ما باید همدان را به عنوان مقصد گردشگری تعریف کنیم تا گردشگران در این شهر ماندگار شوند.
در حوزه آثار تاریخی چطور؟ چه آثار مغفولی داریم؟
چند روز پیش در خبرها اعلام شد 80 درصد شهروندان همدانی هنوز تپه هگمتانه را ندیده‌اند و این نشان می‌دهد که ما در این بخش چه وضعیتی داریم و چقدر در این زمینه کار نکرده‌ایم! سالیان سال است می‌گوییم همدان پایتخت مادهاست اما هنوز به سمت راه‌اندازی پژوهشکده مادشناسی نرفته‌ایم آن هم در شرایطی که در شیراز، بنیاد هخامنشی‌شناسی فعال دارد. خوشبختانه پژوهش‌های انجام شده با وجود امکانات محدود در دانشگاه بوعلی‌سینا و با همکاری اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، به کشف آثار مهمی مانند تپه حاجی‌خان یا تپه باباکمال منجر شده و این تپه‌ها می‌توانند مراکز مادپژوهی همدان باشند. نهاوند به عنوان پایگاه سلوکی‌پژوهی، می‌تواند پذیرای علاقمندان به این دوره تاریخی باشد. ما در عرصه میراث فرهنگی نیازمند راهبرد هستیم اما هنوز ماموریت‌های هدفمندی تعریف نشده است. ضمن اینکه پژوهش‌های حوزه میراث فرهنگی و باستان‌شناسی روز به روز سطحی‌تر می‌شوند.
با توجه به علاقمندی شمااین حوزه، دانشگاه بوعلی‌سینا به لحاظ پذیرش دانشجو و فارغ‌التحصیلان چه کمکی می‌تواند به راه‌اندازی چنین مراکزی بکند؟
با وجود کارهای پژوهشی صورت گرفته باید گفت به صرف بالابردن یک تابلو کاری انجام نمی‌شود. همان‌طور که گفتم حوزه میراث فرهنگی هنوز راهبردی ندارد. برای مشخص کردن ارتباط بین فلات و زاگرس در استان همدان یک کار درست و علمی انجام نشده است. دنیا به دنبال این کارهاست در حالی که ما فقط به انتشار چند مقاله پژوهشی اکتفا کرده‌ایم. اخیرا با یک گروه علمی باستان‌شناسی از کشور ایتالیا مذاکره کرده‌ایم تا مطالعات خود را در یک بخش مربوط به دوره مادها در ایران آغاز کنند. حوزه میراث فرهنگی نیاز به تعاملات جدی با دنیا دارد اما این کارها به صورت مقطعی انجام می‌شود و این به آبروی ایران در دنیا لطمه زده است. ما در بسیاری از کارهای بین‌المللی غایب هستیم که دلیل آن کم‌کاری ماست.
آیا گروهی بین‌المللی در حوزه میراث فرهنگی در همدان حضور دارند؟
کم و بیش حضور دارند اما هنوز به این باور نرسیده‌ایم که حضور پژوهشگران بین‌المللی در همدان به معرفی این شهر در دنیا کمک خواهد کرد. متاسفانه کرسی‌های باستان‌شناسی همدان در دنیا پس از درگذشت بزرگان این حوزه یکی یکی از بین رفته و در حال حاضر کرسی قابل شماری نداریم و به جای آن باستان‌شناسی مناطق دیگر خاورمیانه تدریس می‌شود. نشریات بین‌المللی ما در این حوزه یکی پس از دیگری تعطیل می‌شوند که در بلندمدت آسیب‌زاست.
دانشگاه بوعلی سینا در این زمینه چه کارهایی انجام داده است؟
این دانشگاه دانشجویان خارجی پذیرش کرده اما دچار مشکلات زیرساختی جدی است تا حدی که در تامین هزینه این دانشجویان با مشکل مواجه‌ایم. دانشجویان خارجی این دانشگاه حتی نمی‌توانند یک حساب بانکی داشته باشند که باید در سطح کشور حل شود. در گزینش دانشجویان دچار مشکل هستیم و هجمه تبلیغات منفی مانع از حضور دانشجویان بسیاری از کشورهای اروپایی در همدان شده است. در کل موفقیت‌هایی داشته‌ایم اما از نظر آمار بین‌المللی تا سطح مورد نظر فاصله داریم.
با توجه به نقدهای مطرح شده به عملکرد اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، دانشگاه بوعلی سینا به عنوان یک نهاد علمی چه مطالباتی از این اداره دارد؟
به نظر من میراث فرهنگی یک نهاد نحیف با محدودیت‌های قانونی فراوان و در عین حال دارای وظایف بسیار است. از طرفی، این نهاد با بخش‌های بسیاری از جامعه در چالش است. حفظ میراث فرهنگی در بسیاری از موارد با منافع شخصی افراد در تعارض است و حل این مشکل به کارهای فرهنگی نیاز دارد. اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان در زمینه معرفی مکان‌رویدادها کاری انجام نداده در حالی که همدان به دلیل تاریخی‌بودن در این حوزه بسیار قوی است. این اداره همچنین در حوزه باستان‌شناسی مردمی باید آگاهی‌بخشی عمومی داشته باشد تا با ایجاد مطالبه از سوی شهروندان همراه شود.