لیلا هاشمیان

نقد جامعه شناختی رمان به عنوان شاخصه ای از جامعه شناسی ادبیاتبه بررسی تاثیر اجتماع بر محتوای اثر ونیز محتوای اثربر اجتماع می پردازد این شاخصه یکی از روش های کارامد نقد و تحلیل متون ادبی است . از آن جایی که رمان بیش از هر اثر ادبی دیگر تاثیر متفاوتی از جامعه می پذیرد به عنوان ژانر مورد نظر در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است . رمان به این علت که شکاف میان شخصیت ها و جامعه را نمایان می سازند بهترین قالب برای نقد جامعه شناختی می باشد . یافته های این پژوهش نشان می دهد که این رمان ها آثاری کاملاً اجتماعی و محصول ذهنیت و تفکر ایدئولوژیک نویسنده است که در آن ضمن بررسی تحولات اجتماعی و فرهنگی و سیاسی جامعه عصر خود، بازتابی از واقعیات اجتماعی و حاکم بر جامعه را نشان داده است. نویسندگان این آثار به بررسی مسائل و مشکلات نسل دهه هشتاد از جمله : مردسالاری و هویت زنانه، فضای خرافه گون مذهبی و همچنین دغدغه های نسل جوان پرداخته اند.

در رهیافت معنامحور نقش گرایی، سازه های زبان با توجه به سه دیدگاه ویژه ی اندیشگانی، بینافردی، و متنی بررسی می شوند. این سه دیدگاه که در اصطلاح فرانقش نامیده می شوند؛ اساس زبان شناسی نقش گرا را شکل می دهند. هالیدی، بنیان گذار زبان شناسی نقش گرا، معتقد است الگوهای تجربه و مفاهیم ذهنی خالقان آثار درقالب فرآیندهای فعلی نقش اندیشگانی نمود پیدا می کند؛ بنابراین، می توان با بررسی انواع فرآیندها، و عوامل و موقعیت های سازنده ی آنها، از اندیشه ها و تجربیات پدیدآورندگان آثار ادبی آگاهی یافت و عوامل موثر در شکل گیری آنها را تجزیه و تحلیل کرد. از این رو در این پژوهش پس طرح کلیات پژوهش و تبیین مبانی تحقیق، درقالب پژوهشی توصیفی ـ تحلیلی، غزلیات ابتهاج، برمبنای مضامین اصلی آن ها و با نظرداشت تاریخ سرایششان به سه گفتمانِ عاشقانه، سیاسی و اجتماعی،و عرفانی تقسیم شده است. ابتدا هر گفتمان و عناصر سازنده ی آن، معرفی شده سپس بر اساس زبان شناسی نقش گرا، به تعیین بسامد و توصیف کارکرد فرآیندهای فعلی به منزله ی شاخصی سبکی، در این سروده ها پرداخته شده است. در پایان نیز زمینه های موثر در ساخت سازه های زبان در این سروده ها براساس تحلیل گفتمان انتقادی بررسی شده است. یافته ها در هر سه گفتمان غزل ابتهاج، کاربست فراوان فرآیند مادی و پس آن فرآیند رابطه ای، نسبت به دیگر متغیرهای زبان شناسی نقش گرا را نشان می دهد. علت بسامد فراوان و نوع کاربرد فرآیندهای نام برده، و نیز نمود اندک دیگر فرآیندهای اصلی و فرعی نقش اندیشگانی در غزل ابتهاج را باید در عواملی چون تاثیر محتوا بر شکل گیری زبان اثر، دگرگونی های سیاسی و اجتماعی روزگار شاعر، روحیات خاص سایه، سبک ویژه ی او، اهمیت نقش مخاطب در بوطیقای اندیشگانی او، و نیز اثرپذیری وی از سبک شاعران پیشین و معاصر با او جست وجو کرد. برای نشان-دادن تاثیر سایر متون در شکل دهی به زبان غزلیات ابتهاج نیز تلاش گردید تا براساس اصول زبان شناسی نقش گرا، روشی تدوین شود تا کم و کیف اثرپذیری های ابتهاج از میراث ادبی و زبانی شاعران گذشته و معاصر آشکار شود. بر این اساس انواع اقتباسات ابتهاج از غزلیات حافظ و شهریار، به سه نوع اثرپذیریِ مبتنی بر تکرار یا اثرپذیری تقلیدی، اثرپذیری درون فرآیندی یا اثرپذیری نیمه خلاقانه، و اثرپذیری برون فرآیندی یا اثرپذیری خلاقانه، قابل تقسیم است. بر مبنای ی

مفهوم خردمندی در متون فلسفی ، دینی و ادبی قدمتی دیرینه دارد. خرد در اندیشه ایرانی شالوده جهان هستی است و جنبه های گوناگون زندگی مادی و معنوی انسان را در بر می گیرد. اگرچه بحث درباره ی ماهیت خرد، سابقه ی گسترده ای در میان فیلسوفان متکلمان، شاعران و نویسندگان دارد اما ورود آن به دنیای روان شناسی نسبتاً جدید است. با توجه به پیچیدگی مفهوم خرد و به رغم دشواری در تعریف آن و مطرح نشدن تعریفی واحد از این مفهوم میان پژوهشگران و صاحب نظران این حوزه نوعی توافق کلی وجود دارد که خردمندی مشتمل بر دانش، بینش ، تامل تلفیق منافه فرد با منافع و رفاه دیگران است. یکی از شناخته شده ترین الگوهای نظری در حوزه خرد مدل سه بعدی این مدل را مونیکا آردلت (2003، 2011، آردلت و همکاران، 2014) بر اساس پژوهش کلتیون و بیرن تدوین کرده اند. خرد در این مدل یکی از ویژگی های شخصیتی تعریف می شود که در آن سه بعد شناختی ، تاملی و عاطفی با یکدیگر یکپارچه شده اند. وی معتقد است وجود هر سه بعد خرد در یک فرد لازم است تا او را بتوان خردمند نامید و ضعف و کاستی در هر یک از عوامل را منجر به رفتار بی خردانه می داند بعد شناختی شامل توانایی فرد در درک زندگی و میزان دانش او در این باره است. بعد تاملی به توانایی درک مسائل از زوایای چندگانه و همچنین بررسی خود و درون نگری اشاره دارد بعد عاطفی شامل وجود هیجانات مثبت نسبت به دیگران است. تاریخ بیهقی اثر ابوالفضل بیهقی ، از امهات متون نثر فارسی است که از دیرباز ، پژوهشگران به مطالعه و بررسی جنبه های مختلف آن پرداخته اند. با توجه به ستایش و تکریمی که بیهقی در جای جای کتابش از خرد و خردمندی ارائه می دهد و این که به نظر می رسد نویسنده این کتاب در اثر خود دارای نگاهی خردمندانه به هستی و اتفاقات ان است و مخاطبانش خردمندان هستند در این پژوهش به بررسی تطبیقی ویژگیهای رفتار خردمندانه و نابخردانه در شخصیت های مطرح تاریخ بیهقی ( مسعود غزنوی ، بونصر مشکانی و بوسهل زوزنی ) بر اساس مدل سه بعدی خرد آردلت به منظور رسیدن به تعریفی از خرد بر اساس فرهنگ ایرانی پرداخته ایم. این پژوهش در چارچوب رویکرد توصیفی و تحلیل کیفی و با توجه به منابع کتابخانه ای انجام شده است حوادث و ماجراهای تاریخ بیهقی با روش تحلیل محتوا و با استفاده از سه فرایند پیاده سازی ، کدگذاری باز و کدگذاری انتخابی مورد ارزیابی قرار

در رساله پیشِ رو، تلاش شده است «نحوه کارکردِ بلاغت، در طنزآفرینیِ آثارِ طنزِ منثور دوره مشروطه» بررسی شود؛ این تلاش بیش تر در راستای ارائه پاسخی به این پرسش کلی تر بوده است که «آیا می توان برای هر نوع، شکل یا بخشی از ادبیات، همچون طنز، بلاغت ویژه ای تدوین کرد؟!» از آن جا که هر پروژه ای پیش و بیش از هر چیزی نیاز به تبیین مفاهیم موردِ استفاده خود دارد؛ در این پروژه نیز ابتدا حدودِ مفاهیم «بلاغت»، «طنز»، «نثر» و مفاهیم جزئی تری همچون «ادبیات منثور دوره مشروطه» مشخص شده است؛ سپس براساس معیارهای ارائه شده، آثاری که می توانند زیرمجموعه «طنز منثورِ دوره مشروطه» باشند، احصا شده اند؛ یازده اثری که ذیل این مفهوم جای گرفته اند، بدین قرار هستند: «مکتوبات پیغمبر دزدان»، «رساله مجدیه»، «ریاض الحکایات»، «خارستان»، «شیخ و شوخ»، «خرنامه»، «قطعه نمایشی سوسمارالدوله»، «معایب الرجال»، «سیاحت نامه ابراهیم بیگ» و «مجموعه چرندپرند». هرکدام از این یازده اثر در یک بخش جداگانه از فصل سوم، پس از معرفی اجمالی، از نظر کارکرد بلاغت در طنزآفرینی بررسی شده اند. در فصل چهارم، براساس بررسی های انجام شده، نتایج پژوهش فهرست شده اند؛ به طور خلاصه، این نتایج به دست آمده است: 1. عناصر بلاغی، یکی از مهم ترین ابزارها برای طنزآفرینی هستند. 2. بلاغت را می توان با توجه به تقسیم بندی های مختلفِ ادبیات فارسی، مورد مداقه قرار داد و برای هر بخشی از ادبیات، بلاغت خاصی تدوین کرد. 3. در ادبیات مشروطه در کنارِ تغییرات اساسی دیگر، به کارگیریِ بلاغت در جهت طنزآفرینی نیز پیشرفت ها و تغییراتی داشته است.