ابراهیم طالع فاضل

پهنه فلززایی طارم-هشتجین در بخش غربی کمان ماگمایی البرز به عنوان یکی از محدوده های مهم ماگماتیسم-فلززایی در ایران محسوب می شود. در این محدوده حجم وسیعی از سنگ های آذرین با ماهیت نفوذی، نیمه عمیق تا خروجی با ترکیب ژئوشیمیایی مختلف به ویژه در بازه زمانی ائوسن-میوسن شکل گرفته است. متعاقب شکل گیری واحدهای آذرین مختلف در منطقه، ناشی از آزادسازی حجم عظیمی از سیالات داغ اسیدی با شوری متوسط تا بالا، بخش عمده ای از آنیون ها و کاتیون های فلزی از سنگ میزبان آذرین جدا شده و همراه با دگرسانی های مختلف تحت تاثیر شرایط محیطی مناسب در بخش های مختلف متمرکز شده است. ترکیب این نهشته های فلزی اغلب شامل عناصر فلزی پایه (نظیر مس، سرب و روی) و گرانبها (طلا و نقره) بوده که از دیدگاه اکتشافی از اهیت بالایی برخوردارند. بررسی ارتباط زایشی فرآیندهای ماگماتیسم و به ویژه رخداد سنگ های نیمه عمیق تا خروجی با کانه زایی های چندفلزی در محدوده مشکین (شمال استان زنجان)، از موارد کاربردی این تحقیق محسوب می شود که علاوه بر جنبه علمی و تحقیقاتی از نقطه نظر اکتشافی نیز دارای کاربرد وسیعی در بخش اکتشاف ذخایر معدنی خواهد داشت.

در سال های اخیر انواع جدیدی از کانسارهای آهن به نام کانسارهای اکسید آهن- مس- طلا (IOCG=Iron Oxide Copper-Gold) توسط هیتزمن و همکاران (1992) معرفی شده است. این کانسارها هم از لحاظ ذخیره و هم از نظر جایگاه زمین شناسی با سایر سیستم های کانه زایی که تا آن زمان کشف شده بود تفاوت داشت. یکی از ویژگی های قابل توجه این سیستم ها حضور مقادیر قابل توجهی از اکسیدهای آهن همراه با مس، طلا، نقره، اورانیوم، باریم، فلوئور، فسفر، بیسموت، کبالت، نیوبیوم و عناصر نادر خاکی است. از آن زمان به بعد اصطلاح اکسید آهن- طلا- مس یا IOCG رایج شد و به عنوان یکی از موضوعات اصلی در زمین شناسی اقتصادی تبدیل شد. در این میان، عده ای از محققان معتقدند که کانسارهای اکسید آهن- آپاتیت (Iron Oxide Apatite=IOA) و اسکارنی نیز زیر مجموعه ای از کانسارهای IOCG محسوب می شوند (Williams et al., 2005). بر اساس برخی مطالعات انجام شده بر روی ذخایر آهـن موجـود در میکرو قاره ایران مرکزی (منطقه معدنی بافق)، این منطقه نیز به عنوان یکی از ایالت های دارای کانه زایی IOCG و IOA در نظر گرفته شده است (Williams et al., 2005; Daliran et al, 2010; Bonyadi et al, 2011). منطقه معدنی بافق که به عنوان حوضه زریگان- چاه میر نیز شناخته می شود در میکرو قاره ایران مرکزی واقع شده است. میکرو قاره ایران مرکزی که شامل سه زون ساختاری اصلی لوت، طبس و بلوک یزد می باشد؛ میزبان بسیاری از کانسارها به ویژه کانسارهای اکسید آهن- آپاتیت است و به همین دلیل یکی از ایالت های فلززایی مهم در ایران محسوب می شود. مطالعات اکتشافی کانسارهای IOA در بلوک پشت بادام (اسفوردی، گزستان، زریگان، لکه سیاه، سه چاهون، چاه گز، میشدوان، چشمه فیروزه و شکرآب) حاکی از آن است که این کانسارها به وسیله حضور مقادیر قابل توجهی از کانی های میزبان عناصر نادر خاکی مانند آپاتیت، مونازیت، زنوتایم، باستنازیت، اورتیت، آلانیت، توریت و پاریسیت مشخص می شوند (Mokhtari, 2015). منطقه معدنی لکه سیاه نیز که یکی از مناطق آهن دار در ناحیه بافق محسوب می شود، در کمان آتشفشانی- نفوذی کاشمر- کرمان و در فاصله 40 کیلومتری شمال شرق شهرستان بافق واقع شده است. مهم ترین واحد های سنگی منطقه شامل توالی آتشفشانی- رسوبی، سنگ های نفوذی منطقه (کمپلکس کالداریی لکه سیاه)، دایک های دیابازی، گنبد ها و لاواهای ریولیتی ا