محمد آهی

مسئله "اعجاز" در هر عصری و متناسب با هر معجزه ای متفاوت است. اثبات اعجاز قرآن کریم؛ آخرین معجزه جاوید الهی، به روش های مختلفی صورت گرفته است. از این روی به راحتی نمی توان وجوه مختلف آن را از یکدیگر جدا کرد؛ زیرا از هر زاویه ای که به این کتاب مقدس پرداخته شود، معجزه است. اما یکی از این وجوه، بهره گیری از اسلوب های متفاوت بیانی است. از شگفتی های زبان قرآن این است که برای بیان مفاهیم مورد نظر خود از اسلوب های بسیاری بهره گرفته است و مانند کتب بشری به یک روش و یک بیان خاص محدود نیست. یکی از این اسلوب های بیانی، روش "داستان" است. با توجه به اینکه گاهی ایراد سخن به صورت غیر مستقیم و در قالب های هنری از جمله داستان می تواند اثر بیشتر و بهتری بر مخاطب داشته باشد، قرآن کریم این روش را به کار گرفته است. یکی از انواع داستان، داستان مینی مال است که در عصر حاضر ظهور کرده است؛ این گونه داستان ها دارای ویژگی های خاصی هستند که قرآن کریم دارای نمونه-هایی از آن است. در این پژوهش به تحلیل ویژگی های مینی مالیستی برخی از داستان های قرآن پرداخته ایم تا اعجاز قرآن کریم از این وجه نمایان شود.

قیاس واژه ای تازی ودر لغت به معنی اندازه گیری و سنجش و برابری دو شیئ می باشد. قیاس در علم منطق یکی از وجوه و انواع سه گانه ی حجت(استدلال)است.و مهمترین و قاطعترین اقسام حجت و اساسی ترین بحث منطق صوری است وعبارت است از مجموع چند قضیه(حداقل دو قضیه) که هر گاه مسلم و صحیح فرض شوند، قضیه ای دیگر ضرورتاً از آن ها حاصل می آید و ناچار باید این قضیه را که نتیجه آن ها است، قبول کنیم؛ زیرا در غیر این صورت، گرفتار تناقض خواهیم شد . استدلال منطقی برسه گونه است: 1.قیاس؛2.استقرا؛3.تمثیل ؛ قیاس در اصطلاح علم اصول، عبارت است از اینکه در دو موضوع مشابه که حکم یکی معلوم و حکم دیگری مجهول باشد ، با مقایسه کردن آنها حکم شرعی مجهول مشخص گردد. ارکان قیاس جهار قسم است : اصل یا مَقیس علیه؛ 2. فرع یا مَقیس؛ 3. علت یا جامع (جهت مشترکی که بین اصل و فرع است)؛ 4. حکم ،چیزی که برای اصل ثابت است و می خواهیم برای فرع هم اثبات کنیم. منظور از قیاس اصولی همان تمثیل منطقی است . قیاس اصولی با قیاس منطقی متفاوت است؛ زیرا قیاس در باب منطق به معنای برهان و قیاس اصولی به معنای تشبیه وتمثیل است ؛ بنابراین قیاس فقهی برابر با تمثیل و تشبیه منطقی است.قیاس کردن از عوامل خطای شناختی انسانهاست و مولانا در تمام موارد با آن مخالفت می ورزد . مولانا در مثنوی ، مباحثی در مورد قیاس دارد که گاه آن را تایید می کند و گاه رد می کند. محور اصلی اکثر داستانها ی دفتر اول مثنوی همین مسئله ی قیاس اصولی است ، که مخاطب با شیوه ی کاربرد آن به وسیله ی مولانا و مخلفت وی با ان موضوع مواجه می شود . در پژوهش حاضر پس از اشاره به معنای لغوی و اصطلاحی قیاس و انواع و ارکان آن به تشریح قیاس اصولی و شیوه ی کاربرد آن در ابیات و داستانهای دفتر اول پرداخته ایم . لازم به ذکر است که مولانا به دلیل روحیه ی تسامح و تساهل خویش از دیدگاه یک عارف وارسته مسئله ی قیاس اصولی می نگردو با تبحر و استادی خاص خود آن را به زیبایی و به شیوه ی تعلیمی و تمثیلی در داستانها به تصویر کشیده است که نشان دهنده ی وسعت اطلاعات و مهارت شگرف او در مسائل فقهی و اصولی ،مذهبی ، حقوقی ، اجتماعی و...است . نکته ی مهم این است که مولانا خود به مخاطبین هشدار می دهد که قیاس ورزی نکنند ، ولی در عمل خود تن به قیاس می دهد . در فصل چهارم این پژوهش ابتدا شواهدی از ابیات و داستانهایی را که

تحقیق و بررسی در خصوص قواعد ترکیب در دستور زبان فارسی در داخل و خارج از ایران سابقه ی نسبتاً طولانی دارد و این موضوع از طرف دستورنویسان و زبان شناسان ایرانی و غیرایرانی فراوانی مورد توجه قرار گرفته و توسّع آن با روشهای متفاوت و با دیدگاه های گوناگونی صورت پذیرفته است. قواعد ترکیب در دستورهای اولیه از نظر شکلی و محتوایی بیشتر تحت تاثیر قواعد صرف و نحو عربی بوده است ولی با نفوذ علم زبان شناسی به داخل مرزهای ایران و همه گیر شدن نظریه های زبان شناختی، تحوّل عظیمی در شیوه ی تدوین و نگارش قواعد دستور زبان فارسی به وجود آمد و مباحث نو و جدیدی پا به عرصه ی دستور و دستورنویسی ایران گذاشت. آنچه در این تحقیق مورد توجّه بوده و به تبیین آن پرداخته شده است، بررسی قواعد ترکیب در دستور زبان فارسی بر پایه ی نظریه های زبان شناسی است که از کوچکترین واحد آوایی زبان یعنی واج تا بزرگترین واحد آن یعنی جمله ی مستقل را دربرمی گیرد و طی انجام کار تلاش شده است تا با رعایت یک روند منطقی و منسجم ابتدا هریک از واحدهای زبان در جایگاه خود به صورت یک واحد و یک حلقه ی مستقل بررسی شود سپس به تبیین چگونگی ارتباط آن واحد با واحدهای دیگر در زنجیره ی گفتار پرداخته شود و هم زمان به این نکته نیز توجه داده شود که برای تولید هریک از واحدهای زبان، قواعد دقیق و منظّمی وجود دارد که هیچ فرد یا گروه خاصّی آنها را ابداع نکرده بلکه به مرور زمان و به خواست یک جامعه ی زبانی و به تدریج به وجود آمده است. تا جایی که ساخت هر جمله ای در زبان براساس رعایت قواعد پنج گانه ای صورت می گیرد که دو دسته از آنها مربوط به ساخت سازه های زبان هستند که عبارتند از : قواعد واجی و قواعد هم نشینی و سه دسته دیگر در ساخت جمله به کار می روند که شامل: قواعد نحوی ، قواعد معنایی و قواعد کاربردی زبان می باشند.

زبان مهم ترین وسیله جهت برقراری ارتباط میان انسان هاو قالبی برای بیان اندیشه هاست، نکته ی مهم این است که بررسی و شناخت دستور زبان ، به دلیل ماهیت تحول پذیریی که دارد هیچ گاه از حرکت باز نمی ایستد و از طرف دیگر با توجه به این که دستور نویسی در زبان فارسی مدت زیادی نیست که به صورت علمی پا به عرصه ی وجود گذاشته است ، ضرورت پژوهش در این عرصه مشخص می گردد. زبان فارسی از نظر ساختار آوایی، دستوری و معنایی تحولات سه گانه ایی را در طی سه دوره زمانی (باستانی، میانی و جدید) پذیرا شده است. برای بررسی زبان دو شاخه مهم دستور زبان و زبان شناسی به وجود آمد. دستور زبان فارسی قواعدی است که بدان درست گفتن و درست نوشتن را بیاموزند. آنچه بدان مقاصد خود را بیان کنند "کلام" خوا نند و کلام مرکب است از کلمات و "کلمه" مرکب از حروف است. حقیقت آن است که درباره کلمه میان دستورنویسان اتفاق نظر وجود ندارد. در برخی دستورهای پیشین معمولاً 10 قسم کلمه مورد بحث قرار می گرفت؛ اسم، صفت، ضمیر، فعل، عدد، قید، مبهمات، ادوات استفهام، حروف و اصوات. می توان گفت تقسیم بندی واحدی برای کلمه نداشته اند امروز نیز در دستورهای جدید به هر حال همین انواع بررسی می شود، اما عنوان ها و گاهی نام ها تغییر یافته است. مثلاً اسم، ضمیر، صفت، فعل و حروف عیناً با همین عنوان وجود دارد اما در محدوده پاره ای از این ها مانند ضمیر و صفت تغییراتی راه یافته است. دستور زبان خیام پور کلمه را شش قسم می داند. همچنین در دستور انوری و گیوی کلمه هفت نوع دانسته شده است .در دستور سنتی به تاثیر زبان عربی، حرف را کلمه محسوب می کنند. اما در این تقسیم بندی سخنی از تکواژ نمی باشد. در دستور جدید نیز کلمه را به بخش های متفاوتی تقسیم کرده اند از جمله در دستور جدید تکواژ را نیز جزء واحدهای زبان در نظر گرفته اند. واژه ها را می توان به بخش های با معنای کوچکتر تجزیه کرد و از این راه ویژگی های ساخت واژی آن ها را مشخص نمود، به کوچکترین واحدهای با معنایی که از تجزیه واژه مشخص می گردد، "تکواژ" گفته می شود. بر پایه ی ویژگی های معنایی، ساختواژی و دستوری، تکواژها در 4 دسته قرار می گیرند. الف- تکواژ واژگانی یا قاموسی. ب- واژه های دستوری یا نقشی. پ- تکواژهای اشتقاقی. ت- تکواژهای تصریفی واحدهای زبان از کوچکترین تا بزرگترین دارای سلسله مراتب زیر است: واج، تکواژ، واژ

معرفت شناسی ،شاخه ای از فلسفه ی معاصر است که به بررسی ماهیت معرفت و مبانی آن می پردازد و قابلیت اعتماد به ادعاهای معرفتی را می سنجد. معرفت شناسی ،پایه ی هر نظام فلسفی یا معرفتی است و به قدری مهم است که از یک سو فلسفه ی مادی و حسی را پایه گذاری نموده و از سوی دیگر فلسفه ی متافیزیک و ماورای ماده را . در این نوشتار تلاش شده است تا عقاید و آرای مولوی و دکارت با تکیه بر حس ، عقل و شهود مورد بررسی قرار گیرد . به این منظور در فصل دوم زندگی نامه ی هر یک شرح داده شده ،در فصل سوم حس از منظر مولوی و دکارت بیان گردیده در فصل چهارم عقل و انواع آن با ذکر شاهد مثالهایی از اشعار مولوی مورد بررسی قرار گرفته سپس به بررسی عقلانیت در نظام معرفت شناسی دکارت پرداخته شده و توضیحاتی در ارتباط با برخی مکاتب فلسفی غرب که نتیجه اصالت دادن او به عقل بوده ارائه گردیده است . در فصل پنجم معانی شهود در عرفان اسلامی و فلسفه ی غرب بیان شده و گزارشی از آرای مولوی و دکارت در ارتباط با شهود به صورت تحلیلی ارائه گردیده است . در فصل ششم حس ، عقل و شهود از دیدگاه مولوی و دکارت مقایسه گردیده و تفاوت دیدگا ه های آنان بیان شده است در فصل هفتم اشاره ای به پلورالیسم در آثار دکارت و مولوی شده است . معرفت حسی مطلوب مولانا نیست . او طالب معرفت شهودی است و آن را معرفت حقیقی می داند. از دیدگاه مولوی استدلال و قیاس نیز نه تنها قادر به کشف حقیقت نیستند بلکه آن را ضایع و تباه می سازند. او بر این باور است که حقیقت ،واحد اما راه های دست یابی به آن متعدد است . رنه دکارت موسس فلسفه ی جدید در غرب و از فیلسوفان وابسته به مکتب اصالت عقل و اصالت ماهیت است. دکارت در نظام معرفت شناسی خود به مفاهیم عقلی ، حقایق ازلی و مفاهیم فطری قایل است. از نظر دکارت، علم فقط از دو راه شهود و قیاس به دست می آید . هر مفهوم غیر شهودی و غیر قیاسی، فاقد شان معرفت علمی است.او ذات انسان و وجود او را منبع همه ی حقایق می داند ومعتقد است حقانیت امور مشروط به فهم ماست.دکارت با اصالت دادن به ماهیت ، کثرت گرایی و نوعی پلورالیسم اعتقادی را بنیان می نهد که منجر به فرد گرایی در غرب شده است. او در کنار تعدد راه های شناخت،حقیقت را نیز متکثر معرفی می کند

داستان های تمثیلی همواره از جایگاه مهمتری در ادبیات فارسی برخوردار شده اند. از میان شاعران، عرفا، ونویسندگان کمتر کسی هست که به این مهم نپرداخته باشد. عطار نیشابوری از جمله شاعرانی است که معانی بلند عرفانی را در قالب تمثیل گنجانده است. چهار اثر بزرگ عطار (الهی نامه، مصیبت نامه، اسرار نامه ومنطق الطیر) همگی برای پرداختن مسایل اندرزی، عرفانی،... ازتمثیل سود جسته اند. قرآن کریم نیز علاوه برپرداختن به مسئله های گوناگون بشری، از نقل داستان وتمثیل باهدف پند و اندرز، عبرت گیری وطرح نکات مهم تربیتی نیز استفاده کرده است. ما در ابتدا ی این پژوهش سوالاتی را مطرح کرده ایم که در فرایند پایان نامه به آن جواب داده ایم سپس بر اساس سوالات پژوهشی به گرداوری مطلب و تجزیه و تحلیل آنها پرداخته ایم روش تحقیق در تدوین پایان نامه توصیفی_تحلیلی است. بعد به بررسی ویژگی داستان ها و تمثیلات قرآ نی به صورت کلی پرداخته و سپس به تجزیه و تحلیل چند داستان از آثار مختلف عطار پرداخته ایم، جنبه های کاربردی حیوانات را از قرآن و منطق الطیر استخراج و آنها را تو ضیح داده ایم و پرندگان تمثیلی عطار را نماد گشایی کرده ایم ودر نهایت ویژگی داستان های قرآنی را با منطق الطیر مقایسه کرده و در نهایت به این نتیجه رسیده ایم که عطار مهمترین عناصر شخصیت های فابلی خود را از قرآن کریم اقتباس کرده است با این تفاوت که شخصیت های فابلی عطار زاییده ی ذهن وتخییل خودش است اما شخصیت های فابلی قرآن از واقعیتی محض سر چشمه می گیرد.