معصومه کیانی

دف از انجام پژوهش حاضر، بررسی رویکرد عقالنی به تربیت دینی کودکان، با تاکید بر درس هدیههای آسمان در دوره اول ابتدایی در ایران میباشد. پژوهش حاضر دارای دو سوال از نوع کیفی میباشد که برای پاسخگویی به سوال اول پژوهش از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است و با استفاده از این روش مولفههای رویکرد عقالنی در تربیت دینی کودکان استخراج شده است. برای پاسخگویی به سوال دوم پژوهش از روش تحلیل محتوا استفاده شد و با توجه به رویکرد عقالنی در تربیت دینی کودکان، کتاب هدیههای آسمان دوره اول ابتدایی مورد تحلیل قرار گرفت. تربیت دینی کودکان شامل دو سطح اصلی عقلورزی در مقام شناخت و عقلورزی در مقام عمل میباشد. عقلورزی در مقام شناخت شامل زیرمولفههایی است. زیرمولفههای عقلورزی در مقام شناخت شامل علم و آگاهی، تبیین، نقد و ارزیابی و انتخاب و گزینش میباشد که علم و آگاهی شامل شناخت خداوند، شناخت خود، شناخت طبیعت و نعمتهای خدا، شناخت دیگران و تاریخمندی است. مولفه تبیین شامل کنجکاوی، پرسشگری و دلیلجویی میباشد. در نقد و ارزیابی بررسی نقاط قوت و ضعف، ارزیابی کفایت ادله، بررسی پیامدها و کنترل حب و بغض در حین فرایند نقد صورت میگیرد و در مولفه انتخاب و گزینش، فرد به انتخاب ارادی و آگاهانه میپردازد. در عقلورزی در مقام عمل، فرد به انجام امر در پرتو شناختهای به دست آمده میپردازد. با توجه به مولفههای عقالنیت در تربیت دینی کودکان، تحلیل محتوای کتاب هدیههای آسمان در دورهی اول ابتدایی صورت گرفت. حضور این مولفهها در کالس دوم ابتدایی بیشتر به صورت تصاویر و در کالس سوم بیشتر به صورت فعالیتهای درسی تدوین شده و هر چه به پایههای تحصیلی باالتر میرویم، حضور سطوح باالی عقالنیت در سطح شناخت و عقالنیت در سطح عمل بیشتر میشود و این مطلب نشانگر توجه به بعد عقالنی در تربیت دینی است

هدف این پژوهش بررسی نسبت بین ساختار و عاملیت در نظریه انسان عامل و تبیین اشارات تربیتی حاصل از آن برای عاملیت در دوران کودکی بود. پژوهش حاضر دارای دو سوال، از نوع کیفی که برای پاسخگویی به سوال اول پژوهش از روش توصیفی- تحلیلی و استنباطی استفاده شد؛ که این روش به بررسی وضعیت کنونی پدیده یا موضوع مورد مطالعه و توصیف و تفسیر شرایط و روابط و سپس تحلیل مولفه ها پرداخت و در نهایت در بخش دوم سوال یک، رابطه بین ساختار و عاملیت در نظریه مذکور استنباط شد. برای سوال دوم پژوهش هم از روش توصیفی- تحلیلی و استنباطی برای اشارات تربیتی برای اوان کودکی استفاده شد. برای این منظور برای دو مولفه مهم پژوهش یعنی ساختار و عاملیت تعدادی مولفه و عنصر استخراج شد؛ که چند تا از مهمترین مولفه های عاملیت: اراده و اختیار، آزادی،مسولیت پذیری و اندیشه ورزی عامل بود که هرکدام توصیف و تحلیل شدند. ساختارهای زمانی، مکانی و اجتماعی و ایدئولوژی ها و هنجارها از جمله مهمترین مولفه های ساختار که توصیف و تحلیل شدند. تعدادی اشارات تربیتی برای عاملیت در دوران کودکی از مولفه های ساختار و عاملیت در نظریه انسان عامل استخراج و استنباط شدند که به توصیف و تحلیل هر کدام در جای خود پرداخته شد.

پژوهش حاضر با هدف تبیین چالش های فلسفی برنامه درسی کودکان کم توان ذهنی دوره اول ابتدایی در ایران انجام گردید. جامعه ی این پژوهش در قسمت اول (تحلیل محتوای کتاب های درسی دوره ابتدایی در حیطه انسان شناسی و معرفت شناسی)، کتاب های درسی پایه اول تا سوم دوره ابتدایی کم توان ذهنی می باشد که جمعاً شامل 23 جلد کتاب است و کل جامعه به عنوان نمونه انتخاب شده است. سپس قسمت دوم تحقیق (شناسایی چالش های موجود) به صورت مصاحبه (از معلمین و متخصصین) انجام شد. نمونه آماری هدفمند بود و نمونه گیری تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. جهت جمع آوری اطلاعات در وهله اول با استفاده از تلفیق دو روش تحلیل محتوای کیفی استقرایی و کمی، تمامی مطالب کتاب ها شامل: جملات، تصاویر و ساختار کتاب به صورت دقیق و جزءبه جزء و صفحه ای بررسی گردید و مفاهیم و مضمون های مربوطه یادداشت گردید؛ و مقوله اصلی، مقوله های میانی و خرده مقوله ها طرح و تمامی مطالب طبقه بندی شدند و در وهله دوم جهت شناسایی چالش های برنامه درسی کودکان کم توان، ابزار جمع آوری اطلاعات مصاحبه های نیمه ساختاریافته که چارچوب سوالات آن بر مبنای چالش های انسان شناسی و معرفت شناسی برنامه درسی کودکان کم توان ذهنی با تاکید بر مقوله های بدست آمده در سوال اول و دوم طرح شده بود. یافته ها نشان داد نوع نگاه به انسان در برنامه درسی این کودکان موجودی است که دارای ابعاد جسمانی، اجتماعی، عاطفی، معنوی، فردی، اخلاقی و شناختی است؛ و به این نتیجه رسیدیم که این دیدگاه بیشتر به دیدگاه اسلامی نزدیک تر می باشد. در اکثر کتاب ها به بعد شناختی انسان توجه بیشتری شده به صورتی که سایر ابعاد را در بیشتر کتاب ها در تنگنا قرار داده است و حتی می توان گفت نادیده گرفته شده اند. با توجه به اینکه این کودکان دارای نیازهای ویژه ای هستند در تالیف کتاب های درسی شان هم باید به این نکته توجه می شود و به صورت ویژه به ابعاد جسمانی و فردی و معنوی بیشتر توجه می شد. در تحلیل کتابهای موردنظر به لحاظ معرفت شناختی، مطالب کتاب ها در سه بعد حسی، شناختی و خلاقانه طرح گردیده و به این نتیجه رسیدیم، با توجه به اینکه هم ادراک حسی، شناختی و هم قدرت خلق و ساختن مد نظر بوده، رویکرد این کتاب ها به لحاظ معرفت شناسی مبتنی بر دیدگاه سازنده گرایی است. همچنین کاملا مشهود است در اکثر کتاب ها به یادگیری شناختی و حسی

یکی از نیاز های مهم و ضروری دانش آموزان در دوره ابتدایی نیاز به شادی است که باعث رشد در بعد جسمانی، شناختی، عاطفی، اخلاقی و معنوی می شود. هم چنین باعث شکوفایی استعداد دانش آموزان و انرژی آنان را دو چندان می کند و موفقیت تحصیلی آن ها آسان تر تحقق می یابد. از سویی دیگر شادی در برنامه درسی ایران جایگاه خاصی ندارد و توسعه آن مورد توجه قرار نگرفته است. یکی از صاحبنظران تعلیم و تربیت که به شادی اهمیت داده و آن را جزء هدف اصلی آموزش و پرورش و زندگی انسان دانسته نل نادینگز می باشد. نادینگز استدلال می کند که شادی کودکان باید هدف اصلی تحصیل آن ها باشد . به نظر نادینگز دست یافتن به شادی در اندیشۀ برنامه ریزان تعلیم و تربیت هدفی غایب است. لذا هدف اصلی پژوهش حاضر مفهوم پردازی برنامه درسی شاد در دوره ابتدایی از دید گاه نل نادینگز می باشد. این پژوهش از رویکرد پژوهش کیفی از نوع مطالعه تحلیلی- اسنادی انجام شده است. میدان پژوهش کلیه منابع دست اول و دست دوم بود که به اندیشه نادینگز پرداخته بودند. نمونه گیری به روش هدفمند تا رسیدن به اشباع نظری از منابع در دسترس انجام شد و در نهایت 11 کتاب و 20 مقاله از منابع دست اول و 3 کتاب و 24 مقاله از منابع دست دوم به عنوان نمونه انتخاب شدند. روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای بود. برای تجزیه و تحلیل داده ها از کدگذاری و مقوله بندی استفاده شد. نتایج پژوهش حاکی از آن است در بعد اهداف برنامه درسی شاد، سه مقوله شامل ماهیت اهداف ، محتوای اهداف و تصمیم گیری در انتخاب هدف شناسایی شد. محتوای برنامه درسی شاد شامل چهار مقوله ماهیت محتوا ، انتخاب محتوا ، مواد و موضوعات محتوا و انسجام محتوا بود. روش تدریس برنامه درسی شاد شامل دو مقوله ماهیت تدریس و روش آموزش موضوعات و ارزشیابی برنامه درسی شاد نیز شامل دو مقوله ماهیت ارزشیابی و روش ارزشیابی بود. برای هر کدام از مقولات نیز زیرمقوله هایی شناسایی شد که در مجموع 108 زیر مقوله بود.

هوشنگ مرادی کرمانی از نویسندگان نامدار و صاحب سبک در حوزۀ ادبیات کودک و نوجوان است و آثار او به زبانهای مختلف ترجمه شده است. «قصه های مجید» یکی از معروفترین آثار مرادی کرمانی است. این مجموعه داستان، سرشار از نکات تعلیمی و تربیتی است که به صورت غیرمستقیم و در قالب داستان بیان شده اند. پژوهش حاضر به بررسی تربیت معنوی بر اساس روابط چهارگانه ی انسان در قصه های مجید می پردازد. روابط چهارگانه، شامل رابطه با خدا، خود، دیگران و طبیعت می شود. در مجموعه داستان قصه های مجید، رابطه ی مجید با مادربزرگش و دیگران بیشتر جلب توجه می کند. رابطه ی محبت آمیز مجید و بی بی با حیوانات، تجسمی لطیف و انسانی از رابطه با طبیعت است. رابطه با خدا را بیشتر در شخصیت بی بی، اعتقاداتش و پایبندی اش به رعایت حقوق دیگران می توان دید. کشمکشهای احساسی و عقلانی مجید با خود، تردیدها، تصمیم گیریها و پشیمان شدنها بخشی از روابط مجید به عنوان یک پسر دوازده ساله با خود است. این پژوهش به شیوه ی توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام شده است.