مهرداد نغزگوی کهن

برخی معتقدند که زبان فارسی زبانی فعل پایان و دارای ترتیب واژه آزاد است. با در نظر گرفتن آزاد بودن این ترتیب، سازه های جمله می توانند در جایگاه های متفاوتی از آن قرار بگیرند، اگرچه ترتیب ارجح در این زبان، ’فاعل-مفعول-فعل‘ است (دبیرمقدم، 1392: 119). با توجه به جایگاه فعل و بررسی سایر خصوصیات این زبان، مشاهده می شود ویژگی های زبان فارسی اندکی متفاوت از سایر زبان های فعل پایان است. در زبان های فعل پایان، توصیف کننده ها (modifiers) قبل از اسم قرار می گیرند و شاهد پس اضافه (postposition) در آن ها هستیم. در حالی که در زبان فارسی، بر خلاف زبان های فعل پایان، توصیف کننده ها پس از اسم قرار می گیرند و دارای پیش اضافه است(preposition). در این زبان اشاری ها و اعداد قبل از اسم و مقایسه ای ها هم قبل از اسم و هم پس از آن می آیند (فرامر،1981)؛ از این روی، در رده بندی زبان های دنیا، گرینبرگ (1966) زبان فارسی را نمونه ای نادر به شمار می آورد و این ویژگی ها را برای آن ذکر می کند: ترتیب واژه ’فاعل-مفعول-فعل‘(SOV) ، پیش اضافه (preposition)، صفت پس از اسم (NA) و مالک پس از مملوک(NG). داشتن ویژگی های منحصربه فرد در این زبان در رده بندی گرینبرگی، منجر به این گردیده است که در نمونه های بی شماری ترتیب واژه ارجح و به خصوص جایگاه فعل نسبت به سایر سازه ها در جمله رعایت نگردد و سازه هایی از جمله به جایگاه پس از فعل منتقل شوند. اگرچه ترتیب ’فاعل-مفعول-فعل‘ ترتیبی محتمل و ارجح برای زبان فارسی به نظر می رسد، ولی با بررسی-های دقیق تر این احتمال به وجود می آید که ترتیب واژه و چیدمان سازه ها در زبان فارسی همیشه به ترتیبی که گفته شد، نیست. شواهد بسیاری در این زبان خصوصاً در فارسی گفتاری وجود دارد که نشان می دهند سازه هایی اعم از فاعل، مفعول، گروه های قیدی و... از جایگاه خود، پیش از فعل، خروج کرده و در جایگاه پس از فعل قرار می گیرند. فرآیند جابه جایی سازه ها و انتقال آن ها به جایگاه پس از فعل را پسایندسازی(postposing) می نامند. با بررسی پیکره ای و آزمایشی زبان فارسی، نمونه های متعددی از پسایندسازی مشاهده می شود که سازه های متعدد جایگاه پسافعلی را برمی-گزینند و ترتیب ارجح در زبان فارسی را دستخوش تغییراتی قرار می دهند که در نتیجه نگارنده بر این باور است که این نمونه ها خود شاهدی بر این ادعا است که شاید زبا