حسن سجادزاده

واکاوی مفهوم حق به شهر به خصوص در تولید و بازتولید فضاهای شهری، علاوه بر این که ضرورتی برای جامعه جدید است، نیازی اساسی نیز به شمار می رود. و.....

توسعه لجام گسیخته کالبدی- فضایی شهرها فشارهای سنگینی بر اراضی شهری و منابع اطراف آنها وارد کرده و موجب کاهش پوشش گیاهی، کاهش فضاهای باز و مشکلات جدی اجتماعی و زیستمحیطی شده است که از بین رفتن انسجام زیرساختهای سبز را به دنبال داشته است. چنین رخدادی توانسته است سبب تخریب، از دست رفتن پیوستگی، یکپارچگی و تنوع زیستی اکوسیستمهای طبیعی گردد. ضرورت توجه به شبکههای زیرساخت سبز همچون روددرهها درداخل شهرها میتواند موجب پشتیبانی از عملکردها و خدمات اکولوژیکی در شهرها گردد که در برنامهریزی استراتژیک شهرها موثر واقع میگردند، از سویی وجود چنین شبکههای زیرساخت سبز در شهرها خدمات اکوسیستمی بیشماری را ارائه میدهد که بهعنوان رویکردی مهم درجهت حفظ و بهبود رفاه انسانی و افزایش ارزشهای اکولوژیکی شهرها تلقی میشوند و در صورت از دست دادن آنها، قابل جایگزین نخواهند بود. در این راه، تبیین مدل زمینهگرا درخصوص خدمات اکوسیستم شبکههای زیرساخت سبز همچون روددرههای شهری، جهت هدایت برنامهریزی و مدیریت، نحوه حفظ و نگهداری، نحوه مواجهه و... ضروری است. نمونه مورد مطالعه در این رساله روددرههای شهر همدان است. روددرههای شهر همدان روزگاری ریههای شهر بودند و نقش کانالهای تهویه و توان طبیعی شهر همدان را ایفا میکردند؛ اما به دلیل غفلتها و بیاهمیت جلوه دادن چنین عناصر طبیعی ارزشمندی، این روددرهها امروزه مورد تجاوز گستردهای قرار گرفتهاند که از جمله آنها: تبدیل شدن به کانالهای فاضلاب، تجاوز به حریم و عرصه آنها، سرپوشیده شدن حجم فزایندهای از آنها و ...که سبب خدشهدارشدن هویت این عناصر ارزشمند گردیده است. رساله حاضر از نظر هدف کاربردی، راهبردی زمینهگرا، پارادیمی تفسیرگرا و به لحاظ نوع داده کیفی میباشد. از این رو، این رساله با هدف تبیین مدلی زمینهگرا درخصوص خدمات اکوسیستم شهری روددرههای شهر همدان بعنوان یکی از مهمترین شبکههای زیرساخت سبز موجود در شهر تدوین شده است، که میتواند تا حدود زیادی جایگاه و اهمیت این روددرههای شهری را با توجه به ویژگیهای ذاتی خود در خصوص خدمات اکوسیستمی موردارائه آنها نشان دهد. درراستای تحقق به هدف این رساله از روش نظریه زمینهای)گرندد تئوری( بهره گرفته شده است. برای این منظور با استفاده از مصاحبههای عمیق نیمه ساختار یافته از 07 تن از متخصصان،کاربران و بازدیدکنندگان بعنوان حجم نمونه و با روش

حکمروایی خوب شهری انگاره ای است که با هدف هماهنگ سازی و هدایت نیروهای جامعه، سعی دارد از طریق شفافیت و پاسخگویی، شرایطی را برای پیشبرد اهداف جامعه در ابعاد مختلف از طریق جلب مشارکت مردمی فراهم آورد. در سال های اخیر، نهادها و سازمان های مدیریتی جهت پیشبرد اهداف پروژه های تعریف شده و ایجاد بستر مناسب جهت تعامل با شهروندان، افرادی آموزش دیده تحت عنوان «تسهیلگران» را در نظر گرفتند. این افراد با حضور در محدوده جغرافیایی هدف، با شهروندان وارد گفتگو می شوند و با تشریح مساله و در برخی موارد با مساله یابی به دنبال ارتقای کیفیت زندگی شهروندان و رسیدن به اهداف مورد نظر سازمان مربوطه هستند تا بدین ترتیب تعامل بهتری بین عرضه و تقاضا و شناسایی نیازها براساس داده ها صورت گیرد. براساس مرور تجربه های تسهیلگری در شهرهای مختلف ایران، مشاهده می شود که تسهیلگران با چالش های متعددی روبه رو هستند. در این پژوهش، از طریق مصاحبه با تسهیلگران، به بررسی میزان تحقق مولفه های حکمروایی خوب شهری در این تجربه ها در ارتباط با نحوه تعامل شهروندان با مدیریت شهری پرداخته شده است. در ابتدا با شناسایی تسهیلگران موفق از نگاه سازمان نوسازی شهر تهران، اقدام به شناسایی این افراد و مصاحبه با آن ها شد. این تسهیلگران تجربه انجام کار در شهرهای مختلف را داشته اند و بعد از مصاحبه با آن ها، در مرحله بعد، براساس روش نمونه گیری گلوله برفی، تسهیلگران بیشتری معرفی و انجام مصاحبه ها تا رسیدن به مرحله اشباع ادامه یافت. جهت طبقه بندی بهتر در این پژوهش، مکان جغرافیایی با توجه به آخرین پروژه ای که این تسهیلگران در آن فعالیت داشته اند، عنوان شده است که در پنج شهر تهران، اصفهان، کرمانشاه، همدان و اسلام آباد غرب قابل دسته بندی هستند. در این دسته بندی وسعت شهرها نیز در نظر گرفته شده که در شهرهای بزرگ، میانی و کوچک جای می گیرند. تعداد 16 مصاحبه با تسهیلگران انجام شد که در این مصاحبه ها با کدگذاری باز و محوری از طریق در نظر گرفتن مولفه های حکمروایی خوب شهری، به بررسی میزان اهمیت این شاخص ها و فراوانی هر کد پرداخته شده است. تحلیل مصاحبه ها با استفاده از نرم افزار maxQDA 2020 انجام یافته و خروجی ها در قالب نمودار آمده است. در نهایت مشخص شد که مهم ترین چالش تسهیلگران، نحوه ارتباط با مدیریت شهری است که در بعضی موارد به واسطه تغییر اف

امروزه شاهد گسترش مالها و مگامالها و مراکز خرید بزرگی هستیم که علیرغم هزینههای هنگفتی که ساخت این دست فضاها به شهر تحمیل میکند، در بسیاری موارد به دلیل شرایط اجتماعی، فرهنگی و... عملاً در جذب مخاطب چندان موفق نبوده و از رونق چندانی برخوردار نیست. این در حالی است که بررسی کیفیت محیطی ناشی از وجود خردهفروشی موقت در عرصههای عمومی، پدیدهای است که امروزه از منظر اقتصادی و اجتماعی مورد بحث و بررسی زیادی قرار گرفته است و توجه به جنبههای کیفی مکانی آن کمتر مورد کاوش قرار گرفته است. از این رو، پژوهش حاضر با هدف، بر مطالعه نقش استقرار خردهفروشیهای موقت از نگاه ذینفعان و ذینفوذان در تغییرات کیفیت محیطی عرصه عمومی به عنوان بستر رویداد آنها، انجام شده و در پی یافتن پاسخ به "انواع خردهفروشی موقت چگونه به تولید مکانهای موفق در عرصه عمومی شهر میانجامد؟" به عنوان پرسش اصلی پژوهش میباشد. این پژوهش با رویکردی کیفی و با بهرهگیری از نظریۀ زمینهای )گراندد تئوری( انجام شده است. بر این اساس، با استفاده از تکنیک مشاهدۀ مستمر و انجام 47 مصاحبۀ عمیق و نیمهساختاریافته با کاربران و رهگذران، کسبۀ دائمی خیابان، شاغلین خردهفروشی موقت، متخصصان و مدیران شهری در یکی از پیادهراه چهارباغ عباسی، در شهر تاریخی اصفهان در ایران، مجموعه مضامین طی فرایند کدگذاری )باز، محوری و گزینشی(، گردآوری شده و با استفاده از نرمافزار Maxquda به منظور طبقهبندی منسجم و تعریف چارچوب سلسلهمراتب بین کدها و مضامین، از بطن آنها مقولاتی استخراج گردید. در نهایت، یافتههای این مطالعه شامل 141 کدباز )که در سطح انتزاعیسازی آن انجام شده است و در سطح سوم به 32 کد تقلیل یافت(، 7 کد محوری و یک مقولۀ هستهای )کد فراگیر( تحت عنوان "تولید و دگردیسی متناوب کیفیت محیطی" دستهبندی شده که در نهایت در قالب مدل زمینهای پژوهش ارائه گردیده است. این مدل زمینهای در واقع فرایند مکانسازی در یک عرصه عمومی را مبتنی بر استقرار خردهفروشیهای موقت در آن، تبیین مینماید. همچنین نتایج به » کنترل هدفمند و جریانساز « و » سنخیت فعالیتی « : پژوهش که در قالب هفت مقولۀ محوری آمده است عبارتند از به عنوان عوامل » ترکیب بصری موزون « و » تناسب زیستمحیطی ،» تعاملات اجتماعی چندجانبه « ، عنوان عوامل علی به عنوان پیامدهای فرایند. همچنین با توجه به مجموع » تحرک اقتصادی خردمقیاس

هسته تاریخی شهر همدان با مشکلاتی از قبیل فرسودگی کالبدی، مشکلات عدیده در ترافیک ساکن و عبوری، آلودگی های محیطی، تخریب ابنیه ارزشمند ، از بین رفتن محلات قدیمی، کمرنگ شدن هویت تاریخی و ... مواجه است. این پژوهش با هدف تببین راهبرد یا راهبردهای موثر در راستای بازآفرینی پایدار با روش گرندد تئوری گردآوری شده است. برای این منظور با 60 نفر از افراد، شامل: متخصصین معماری و شهرسازی، مدیران شهری، گردشگران، کسبه و ساکنین محلات، به عنوان حجم نمونه، مصاحبه عمیق به روش گلوله برفی تا رسیدن به اشباع نظری انجام شد. شیوهی تحلیلدادهها به وسیله ی کدگذاری باز، کدگذاری محوری، و کدگذاری گزینشی انجام شد که در نهایت 122 مفهوم، 24 مقوله و 5 طبقه اصلی استخراج و استنباط گردید. نتیجه نشان داد که رویکرد اقتصاد گردشگری در هستهتاریخی شهر همدان، به عنوان پدیده محوری میتواند به عنوان مدل توسعه راهبردی تببین و مدنظر قرار گیرد. در راستای تحقق مدل توسعه اقتصاد گردشگری عواملی نظیر: مدیریت و تعدیل نظام ترافیک و حمل نقل، ساماندهی تاسیسات و تجهیزات در بافت و مرمت و استحکام بخشی ابنیه تاریخی و بافت باارزش به عنوان شرایط اولیه و لازم ضروری است. اگرچه راهبرد اقتصاد گردشگری ممکن است تضاد منافع و آسیب رساندن به زندگی روزمره بخصوص در بخش سکونتی را به دنبال داشته باشد، لکن ارتقاء ارزش افزوده زمین، مشارکت اجتماعی، حفظ و احیاء ابنیه باارزش تاریخی را به دنبال خواهد داشت. از منظر فرهنگی و اجتماعی نیز، رویکرد اقتصاد گردشگری، تقویت مشارکت اجتماعی، حس دلبستگی و همچنین خودانگیختگی اجتماعی در راستای بازافرینی هسته مرکزی را به دنبال خواهد داشت.

زیبایی یک ی از مهمترین مولف ههای منظر شهری بهشمار م یرود که پژوهشهای فراوان ی برای شناسای ی ابعاد مختل ف و معیارهای متعدد ارزیاب ی آن مبتن ی بر نظرا ت کارشناسان و ترجیحا ت مردم ی صور ت گرفته، اما ب ه نگر شها و دیدگاههای شهروندا ن درباره زیبای ی منظر شهری کمتر پرداخته شده اس ت. اکنو ن ب ا گذر از دوره رویکرد تزئینی به محیط بصری شهر، بررسی و فهم عقاید مردم درباره زیبای یشناس ی شهری ضروریتر از پیش م ینماید . لذا این پژوهش در پی کشف نگرشهای گوناگون در زیبایی شناسی منظر شهری بهویژه در مقیاس خرد یعنی فضای شهری، و نیز شناسایی عوامل تاثیرگذار بر شکلگیری دیدگاههای متمایز در میان شهروندان درباره زیبایی خیابا نها و میدا نها میباشد. د ر این راست ا نخس ت ب ا مطالعا ت اسنادی و میدان ی 61 معیار ارزیاب ی زیبایی منظر شهری تدوین میگردد و سپس در قالب روش کیو مشارکت کنندگا ن به مر ت بسازی این معیاره ا در جدول رتبهبندی کیو میپردازن د. پس از گردآوری دادهها و به کمک نر م افزار SPSS ب ا روش تحلیل عاملی کیو، همبستگ ی بین افرا د بررس ی شده، سپ س با استفاده از روش مولفههای اصلی و چرخش واریماکس 10 عامل استخرا ج میگردن د. تفسیر این عامله ا منجر به شناسای ی نگرشهای 1 - محافظه کارانه و سنتی، 2 -جز ء نگر و طبیعت گرا، 3 -فرد محور و نوگرا، 4 -شهرت گرا و کل نگر، 5 -عملگرا و محی ط محور، 6 -معمارانه و تخصصی ، 7 -طبیعت محو ر و معناگرا، 8 -اجتماع ی و تجرب ه گرا، 9 -کاربردی و جامعه گرا و 10 -مدنی و فرهنگ محور میشود. از یک سو وجود نگاه ی چند بعُدی و توج ه همزما ن ب ه ابعاد مختل ف زیبایی منظر شهری در بیشتر دیدگاهها نشا ن میدهد ب ر خلاف تصور رایج، غال ب شهروندا ن لزوما تمرکز خاص ی بر ابعاد عمدتا ذهنی، ادراک ی و معنایی ندارند و ویژگیهای عینی و ذهنی را توامان مورد توجه قرار میدهن د. از سوی دیگر تمایز جنسیتی مشاهده شده در میان نگرشهای شناسایی شده را میتوا ن با نو ع و سطح حضور، تجرب ه و مشارک ت مردا ن و زنا ن در شهر مرتبط دانست که باع ث برو ز دغدغ ههای متفاو ت و در نتیجه دیدگا ههای متباین در میا ن آنها میشود.

این پژوهش به دنبال تبیین رویکردی جدید در بازآفرینی بافت تاریخی تهران با عنوان برندسازی مکان است. با توجه به ماهیت بازآفرینی که مفهومی زمینه گرا است و از مکانی به مکان دیگر با تغییر رویکرد همراه است، رویکرد برندسازی مکان به عنوان ابزاری در بازآفرینی بافت تاریخی نیز باید مبتنی بر شرایط زمینه ای باشد. در این پژوهش با استفاده از روش نظریه زمینه ای و مراحل کدگذاری سه گانه آن (کدگذاری باز، کدگذاری محوری، کدگذاری انتخابی) به دنبال تدوین مدلی جامع و زمینه گرا جهت برندسازی بافت تاریخی تهران هستیم. منابع اطلاعاتی مختلفی چون اسناد طرح جامع و تفصیلی، نیمرخ های اجتماعی محلات تاریخی، طرحهای نوسازی محلات و همچنین مشاهدات میدانی در بافت تاریخی در کنار 32 مصاحبه های عمیق با متخصصان حوزه های مرتبط، بازدیدکنندگان، مشتریان، ساکنان، کسبه و مدیران شهری مورد استفاده قرار گرفته است. در مرحله کدگذاری باز و محوری پژوهش 151 مفهوم شناسایی و در قالب 45 مقوله و 6 مولفه دسته بندی شده است. مولفه محوری این پژوهش در بردارنده هویت برند مکان در بافت تاریخی است که حاصل پیوند سه هویت گردشگری و سرگرمی، هویت بازار و هویت سکونت است. در واقع در این پژوهش هویت گردشگری به عنوان هسته اصلی و هویت سکونت و بازار به عنوان هویت های مکمل برند مکان در نظر گرفته شده است. مقولات دیگر در 5 مولفه شرایط علی (شامل اهداف بیرونی و درونی مکان)، شرایط زمینه ای، شرایط مداخله گر (شامل الزامات و محدودیت ها)، راهبردها و اقدامات (شامل راهبردهای زمینه ساز و راهبردهای مربوط به استقرار و توسعه برند مکان) و در نهایت پیامدها (شامل ایجاد برندمقصد گردشگری و بازآفرنی بافت تاریخی) دسته بندی شده است. در مرحله کدگذاری انتخابی پژوهش نیز با پالایش نظری مقولات و مفاهیم به خلق نظریه زمینه ای برندسازی مکان در راستای بازآفرینی بافت تاریخی اقدام شده است. نتیجه پژوهش مدلی زمینه گراست که به دنبال ایجاد هویتی منحصر به فرد در مکان است. هویتی که حاصل برهمکنش سه هویت گردشگری، سکونت و بازار در بستر تاریخی و فرهنگی مکان است. در مدل مذکور برند مکان نه یک پدیده تحمیلی از محیط بیرونی که حاصل تعامل بین کنشگران درونی مکان است. این تعامل بر مبنای منافع مشترک و برآیندسازی از اهداف واگرایی است که در یک فرآیند راهبردی زمینه شکلگیری مشارکت واقعی را فراهم می کند. دروا

چکیده: سکونتگاه های غیررسمی یکی از اصلی ترین کانون های مساله دار شهری هستند که در حال حاضر سیاست های توانمندسازی و بازآفرینی برای آنها در دستور کار قرار دارد. پژوهش حاضر نیز با تاکید بر دو معضل کلیدی در این گونه محلات یعنی پیکره بندی فضایی نامناسب و امنیت پایین، تلاش نموده است ارتباط میان آنها را مورد بررسی قرار داده تا مناسب ترین شیوه مداخله برای دستیابی همزمان به اهداف بازآفرینی و ارتقاء امنیت آنها به دست آید. از همین رو، پس از تدوین چارچوب پژوهش، مطالعه بر روی پنج سکونتگاه غیررسمی در شهر همدان (به عنوان نمونه های مطالعاتی) صورت پذیرفته است. بر این اساس، از یکسو عوامل اصلی امنیت محیطی در محلات به کمک پرسشنامه و با مدل تحلیل عاملی شناسایی گردیده و از سوی دیگر، پیکره بندی فضایی محلات با مدل چیدمان فضا تحلیل شده اند. در ادامه روابط این دو دسته عوامل بر اساس رگرسیون خطی و نیز منحنی های برآورد مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد سکونتگاه های غیررسمی نه تنها به لحاظ ساختار و بافت درونی بلکه به لحاظ ارتباط با ساختار و استخوانبندی شهر نیز دارای تفاوت ها و محدودیت های متعدد هستند و لذا مداخله و اصلاح در پیکره بندی فضایی گام موثری در بازآفرینی آنها خواهد بود. از سوی دیگر، در بررسی شاخص های مختلف امنیت محیطی در محلات غیررسمی، ویژگی های ساختاری آنها جزو اولویت های اصلی ارتقابخشی بوده اند. بنابراین تغییر در پیکره بندی محلات چه به لحاظ نتایج آن در حوزه بازآفرینی و چه از نظر آثار آن بر امنیت، راهبردی موثر و مثبت خواهد بود. البته نحوه و میزان مداخله برای هر محله متفاوت از سایر محلات است و باید عواملی همچون «نوع جرایم»، «منشا و محل اسکان عاملان جرایم»، «میزان اختلاف پارامترهای پیکره بندی محله با میانگین شهر»، «میزان همگنی بافت کالبدی و اجتماعی محله» و غیره در فرایند ساماندهی پیکره بندی فضایی محلات مورد توجه قرار گیرند.