حمید یحیوی همدانی

هدف این پژوهش بررسی تاثیرات نوسازی و شکل گیری نهادهای مدرن بر روند آگاهی روشنفکران در ایران عصر پهلوی است. توجه به روشنفکران و فضای معرفتی شان، همواره یکی از موضوعات مهم تاریخ اندیشه سیاسی است. روشنفکران در جهان سوم درگیر بحران هایی هستند که ارمغان عصر جدید است؛ ورود مدرنیته به جوامع سنتی، سازوکارهای معرفتی موجود در این جوامع را مورد تهدید قرار می دهد. چهارچوب نظری استفاده شده در این طرح بر جامعه شناسی شناخت و دستگاه مفاهیم برگرفته از ایده ذهن بی خانمان پیتر برگر مبتنی است. پرسش اصلی در این پژوهش این است که، تجدد آمرانه در عصر پهلوی و نهادهای برآمده از آن چگونه منجر به تکوین «بی خانمانی ذهن» به عنوان شکلی از آگاهی در روشنفکران ایران معاصر شده است؟ در ایران، مدرنیته در تمام ابعاد و به صورت فراگیر در عصر پهلوی در جریان بود که جامعه سنتی ایران و پیرو آن، فضای روشنفکری را در نوردید. شتاب در روند نوسازی و علاوه بر آن آمرانه بودن این تحولات در عصر پهلوی منجر به ایجاد سرگشتگی در فکر ایرانی شد. در عصر پهلوی به دلیل نوسازی های آمرانه که بیشتر شامل نهادها و حوزه های سیاست، اقتصاد،آموزش و فرهنگ بود، به سبب نبود مهارت ها و ابزارهای شناختی مناسب، تعارضات بسیاری در اذهان افراد و به طور خاص روشنفکران را ایجاد کرد؛ و علاوه بر اینکه آگاهی سنتی افراد دچار اختلال شد آگاهی مدرن نیز شکل نگرفت. به باور این پژوهش نوسازی و شکل گیری نهاد های مدرن در ایران روند آگاهی را تحت تاثیر قرار داد و علاوه بر اینکه آگاهی سنتی در مواجهه با مناسبات جدید فاقد کارایی بود، آگاهی مدرن نیز در راستای این نهاد ها جایگزین نشد. نتیجه اینکه ساخت جدیدی از آگاهی در اذهان ایرانی مستقر شد که نه سنتی بود و نه مدرن و در همان حال دوپاره و کژدیسه بود؛ بنابراین روشنفکران در ایران عصر پهلوی در مواجه با این وضعیت ناشناخته، دچار اضطراب شناختی شدند.. طرح پیش رو با مفاهیم این چارچوب به دنبال آزمونِ این فرضیه است که تجدد آمرانه منجر به تاسیس نهادهای مدرن در ایران شد و با ایجاد اضطراب شناختی و آلودگی شناختی به تکوین شکلی از آگاهی در روشنفکران ایرانی منتهی شد که می توان از آن با عنوان «بی خانمانی ذهن» یاد کرد. روش انجام پژوهش، توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر اسناد کتابخانه ای در دسترس است.