Leila Kashi

چكيده: نماتدهاي انگل گياهي، بعنوان عوامل بيماري زاي گياهي، هرساله حدود حدود 3/12 درصد از محصولات مهم كشاورزي جهان به ارزش 157 بيليون دلار را از بين مي برند. نماتد ساقه يونجه (Ditylenchus dipsaci)، عامل بيماري زاي مهم در تعدادي از گياهان زينتي و زراعي از جمله يونجه محسوب مي‏شود. استفاده از ژنوتيپ هاي مقاوم، تناوب زراعي، كنترل شيميايي و زيستي از مهم ترين روش هاي كنترل اين نماتد مي باشد. در تحقيق حاضر، در مرحله اول واكنش هفت اكوتيپ مختلف يونجه زراعي و اثر ساپونين هاي استخراج شده از آن ها بر كنترل نماتد ساقه يونجه در دو آزمايش مجزا ولي مرتبط با هم، در شرايط گلخانه اي و آزمايشگاهي در قالب طرح كاملاً تصادفي با سه تكرار انجام شد. جهت شناسايي نماتد، با توجه به علائم ناشي از خسارت آن روي يونجه در مزرعه، مشخصات ريخت‏سنجي و ريخت‏شناختي نماتد در مشاهدات ميكروسكپي و استفاده از آغازگرهاي طراحي شده بر مبناي توالي نوكلئوتيدي ژن Hsp90، گونه نماتد D. dipsaci تشخيص داده شد. نتايج آزمايش اول در گلخانه نشان داد كه اكوتيپ هاي يونجه‏ي مايه‏زني شده با اين نماتد از نظر تمام صفات رشدي به‏جز طول ريشه، در مقايسه با تيمار شاهد داراي تفاوت معني داري (P<0.05) بودند. بيش ترين تغييرات كاهشي در صفات رشدي تحت تأثير تيمار اين نماتد نسبت به تيمارهاي شاهد به ترتيب مربوط به صفت طول ميانگره، 31 تا 41 درصد، تعداد شاخه فرعي بر روي ساقه اصلي، 27 تا 37 درصد و ارتفاع گياه از 21 تا 34 درصد بود. همچنين نتايج حاصل از بررسي شمارش تعداد نماتد در مجموع اندام هاي ساقه، برگ، جوانه ها و ريزوسفر نشان داد كه نماتد در همه اكوتيپ هاي مورد بررسي قابل تكثير است، امّا نرخ تكثير متفاوت بود. بيش ترين ميزان تكثير نماتد در اكوتيپ نيشابوري با نرخ توليدمثل 14/7 و كم-ترين آن به ترتيب در اكوتيپ‏هاي فيض و همداني با نرخ توليدمثل 24/1 و 85/1 مشاهده گرديد. همچنين، از نظر مجموع تعداد تخم نماتد در اندام-هاي مورد بررسي، اكوتيپ هاي فيض و همداني حاوي كم ترين و اكوتيپ نيشابوري حاوي بيش ترين تعداد تخم نماتد بودند. به عبارت ديگر، اكوتيپ نيشابوري، شرايط مناسبي براي تخم گذاري و افزايش جمعيت نماتد ساقه دارد و از اين نظر، ميزباني حساس است. در مرحله دوم با هدف ارزيابي اثر ساپونين‏هاي استخراج شده بر ميزان فعاليت نماتد ساقه يونجه و نيز تأثير بر تعداد ت