Mohammad Ahi

مسئله "اعجاز" در هر عصري و متناسب با هر معجزه اي متفاوت است. اثبات اعجاز قرآن كريم؛ آخرين معجزه جاويد الهي، به روش هاي مختلفي صورت گرفته است. از اين روي به راحتي نمي توان وجوه مختلف آن را از يكديگر جدا كرد؛ زيرا از هر زاويه اي كه به اين كتاب مقدس پرداخته شود، معجزه است. اما يكي از اين وجوه، بهره گيري از اسلوب هاي متفاوت بياني است. از شگفتي هاي زبان قرآن اين است كه براي بيان مفاهيم مورد نظر خود از اسلوب هاي بسياري بهره گرفته است و مانند كتب بشري به يك روش و يك بيان خاص محدود نيست. يكي از اين اسلوب هاي بياني، روش "داستان" است. با توجه به اينكه گاهي ايراد سخن به صورت غير مستقيم و در قالب هاي هنري از جمله داستان مي تواند أثر بيشتر و بهتري بر مخاطب داشته باشد، قرآن كريم اين روش را به كار گرفته است. يكي از انواع داستان، داستان ميني مال است كه در عصر حاضر ظهور كرده است؛ اين گونه داستان ها داراي ويژگي هاي خاصي هستند كه قرآن كريم داراي نمونه-هايي از آن است. در اين پژوهش به تحليل ويژگي هاي ميني ماليستي برخي از داستان هاي قرآن پرداخته ايم تا اعجاز قرآن كريم از اين وجه نمايان شود.

قياس واژه اي تازي ودر لغت به معني اندازه گيري و سنجش و برابري دو شيئ مي باشد. قياس در علم منطق يكي از وجوه و انواع سه گانه ي حجت(استدلال)است.و مهمترين و قاطعترين اقسام حجت و اساسي ترين بحث منطق صوري است وعبارت است از مجموع چند قضيه(حداقل دو قضيه) كه هر گاه مسلم و صحيح فرض شوند، قضيه اي ديگر ضرورتاً از آن ها حاصل مي آيد و ناچار بايد اين قضيه را كه نتيجه آن ها است، قبول كنيم؛ زيرا در غير اين صورت، گرفتار تناقض خواهيم شد . استدلال منطقي برسه گونه است: 1.قياس؛2.استقرا؛3.تمثيل ؛ قياس در اصطلاح علم اصول، عبارت است از اينكه در دو موضوع مشابه كه حكم يكي معلوم و حكم ديگري مجهول باشد ، با مقايسه كردن آنها حكم شرعي مجهول مشخص گردد. اركان قياس جهار قسم است : اصل يا مَقيس عليه؛ 2. فرع يا مَقيس؛ 3. علت يا جامع (جهت مشتركي كه بين اصل و فرع است)؛ 4. حكم ،چيزي كه براي اصل ثابت است و مي خواهيم براي فرع هم اثبات كنيم. منظور از قياس اصولي همان تمثيل منطقي است . قياس اصولي با قياس منطقي متفاوت است؛ زيرا قياس در باب منطق به معناي برهان و قياس اصولي به معناي تشبيه وتمثيل است ؛ بنابراين قياس فقهي برابر با تمثيل و تشبيه منطقي است.قياس كردن از عوامل خطاي شناختي انسانهاست و مولانا در تمام موارد با آن مخالفت مي ورزد . مولانا در مثنوي ، مباحثي در مورد قياس دارد كه گاه آن را تاييد مي كند و گاه رد مي كند. محور اصلي اكثر داستانها ي دفتر اول مثنوي همين مسئله ي قياس اصولي است ، كه مخاطب با شيوه ي كاربرد آن به وسيله ي مولانا و مخلفت وي با ان موضوع مواجه مي شود . در پژوهش حاضر پس از اشاره به معناي لغوي و اصطلاحي قياس و انواع و اركان آن به تشريح قياس اصولي و شيوه ي كاربرد آن در ابيات و داستانهاي دفتر اول پرداخته ايم . لازم به ذكر است كه مولانا به دليل روحيه ي تسامح و تساهل خويش از ديدگاه يك عارف وارسته مسئله ي قياس اصولي مي نگردو با تبحر و استادي خاص خود آن را به زيبايي و به شيوه ي تعليمي و تمثيلي در داستانها به تصوير كشيده است كه نشان دهنده ي وسعت اطلاعات و مهارت شگرف او در مسائل فقهي و اصولي ،مذهبي ، حقوقي ، اجتماعي و...است . نكته ي مهم اين است كه مولانا خود به مخاطبين هشدار مي دهد كه قياس ورزي نكنند ، ولي در عمل خود تن به قياس مي دهد . در فصل چهارم اين پژوهش ابتدا شواهدي از ابيات و داستانهايي را كه

تحقيق و بررسي در خصوص قواعد تركيب در دستور زبان فارسي در داخل و خارج از ايران سابقه ي نسبتاً طولاني دارد و اين موضوع از طرف دستورنويسان و زبان شناسان ايراني و غيرايراني فراواني مورد توجه قرار گرفته و توسّع آن با روشهاي متفاوت و با ديدگاه هاي گوناگوني صورت پذيرفته است. قواعد تركيب در دستورهاي اوليه از نظر شكلي و محتوايي بيشتر تحت تأثير قواعد صرف و نحو عربي بوده است ولي با نفوذ علم زبان شناسي به داخل مرزهاي ايران و همه گير شدن نظريه هاي زبان شناختي، تحوّل عظيمي در شيوه ي تدوين و نگارش قواعد دستور زبان فارسي به وجود آمد و مباحث نو و جديدي پا به عرصه ي دستور و دستورنويسي ايران گذاشت. آنچه در اين تحقيق مورد توجّه بوده و به تبيين آن پرداخته شده است، بررسي قواعد تركيب در دستور زبان فارسي بر پايه ي نظريه هاي زبان شناسي است كه از كوچكترين واحد آوايي زبان يعني واج تا بزرگترين واحد آن يعني جمله ي مستقل را دربرمي گيرد و طي انجام كار تلاش شده است تا با رعايت يك روند منطقي و منسجم ابتدا هريك از واحدهاي زبان در جايگاه خود به صورت يك واحد و يك حلقه ي مستقل بررسي شود سپس به تبيين چگونگي ارتباط آن واحد با واحدهاي ديگر در زنجيره ي گفتار پرداخته شود و هم زمان به اين نكته نيز توجه داده شود كه براي توليد هريك از واحدهاي زبان، قواعد دقيق و منظّمي وجود دارد كه هيچ فرد يا گروه خاصّي آنها را ابداع نكرده بلكه به مرور زمان و به خواست يك جامعه ي زباني و به تدريج به وجود آمده است. تا جايي كه ساخت هر جمله اي در زبان براساس رعايت قواعد پنج گانه اي صورت مي گيرد كه دو دسته از آنها مربوط به ساخت سازه هاي زبان هستند كه عبارتند از : قواعد واجي و قواعد هم نشيني و سه دسته ديگر در ساخت جمله به كار مي روند كه شامل: قواعد نحوي ، قواعد معنايي و قواعد كاربردي زبان مي باشند.

زبان مهم ترين وسيله جهت برقراري ارتباط ميان انسان هاو قالبي براي بيان انديشه هاست، نكته ي مهم اين است كه بررسي و شناخت دستور زبان ، به دليل ماهيت تحول پذيريي كه دارد هيچ گاه از حركت باز نمي ايستد و از طرف ديگر با توجه به اين كه دستور نويسي در زبان فارسي مدت زيادي نيست كه به صورت علمي پا به عرصه ي وجود گذاشته است ، ضرورت پژوهش در اين عرصه مشخص مي گردد. زبان فارسي از نظر ساختار آوايي، دستوري و معنايي تحولات سه گانه ايي را در طي سه دوره زماني (باستاني، مياني و جديد) پذيرا شده است. براي بررسي زبان دو شاخة مهم دستور زبان و زبان شناسي به وجود آمد. دستور زبان فارسي قواعدي است كه بدان درست گفتن و درست نوشتن را بياموزند. آنچه بدان مقاصد خود را بيان كنند "كلام" خوا نند و كلام مركب است از كلمات و "كلمه" مركب از حروف است. حقيقت آن است كه درباره كلمه ميان دستورنويسان اتفاق نظر وجود ندارد. در برخي دستورهاي پيشين معمولاً 10 قسم كلمه مورد بحث قرار مي گرفت؛ اسم، صفت، ضمير، فعل، عدد، قيد، مبهمات، ادوات استفهام، حروف و اصوات. مي توان گفت تقسيم بندي واحدي براي كلمه نداشته اند امروز نيز در دستورهاي جديد به هر حال همين انواع بررسي مي شود، اما عنوان ها و گاهي نام ها تغيير يافته است. مثلاً اسم، ضمير، صفت، فعل و حروف عيناً با همين عنوان وجود دارد اما در محدودة پاره اي از اين ها مانند ضمير و صفت تغييراتي راه يافته است. دستور زبان خيام پور كلمه را شش قسم مي داند. همچنين در دستور انوري و گيوي كلمه هفت نوع دانسته شده است .در دستور سنتي به تأثير زبان عربي، حرف را كلمه محسوب مي كنند. اما در اين تقسيم بندي سخني از تكواژ نمي باشد. در دستور جديد نيز كلمه را به بخش هاي متفاوتي تقسيم كرده اند از جمله در دستور جديد تكواژ را نيز جزء واحدهاي زبان در نظر گرفته اند. واژه ها را مي توان به بخش هاي با معناي كوچكتر تجزيه كرد و از اين راه ويژگي هاي ساخت واژي آن ها را مشخص نمود، به كوچكترين واحدهاي با معنايي كه از تجزية واژه مشخص مي گردد، "تكواژ" گفته مي شود. بر پايه ي ويژگي هاي معنايي، ساختواژي و دستوري، تكواژها در 4 دسته قرار مي گيرند. الف- تكواژ واژگاني يا قاموسي. ب- واژه هاي دستوري يا نقشي. پ- تكواژهاي اشتقاقي. ت- تكواژهاي تصريفي واحدهاي زبان از كوچكترين تا بزرگترين داراي سلسله مراتب زير است: واج، تكواژ، واژ

معرفت شناسي ،شاخه اي از فلسفه ي معاصر است كه به بررسي ماهيت معرفت و مباني آن مي پردازد و قابليت اعتماد به ادعاهاي معرفتي را مي سنجد. معرفت شناسي ،پايه ي هر نظام فلسفي يا معرفتي است و به قدري مهم است كه از يك سو فلسفه ي مادي و حسي را پايه گذاري نموده و از سوي ديگر فلسفه ي متافيزيك و ماوراي ماده را . در اين نوشتار تلاش شده است تا عقايد و آراي مولوي و دكارت با تكيه بر حس ، عقل و شهود مورد بررسي قرار گيرد . به اين منظور در فصل دوم زندگي نامه ي هر يك شرح داده شده ،در فصل سوم حس از منظر مولوي و دكارت بيان گرديده در فصل چهارم عقل و انواع آن با ذكر شاهد مثالهايي از اشعار مولوي مورد بررسي قرار گرفته سپس به بررسي عقلانيت در نظام معرفت شناسي دكارت پرداخته شده و توضيحاتي در ارتباط با برخي مكاتب فلسفي غرب كه نتيجه اصالت دادن او به عقل بوده ارائه گرديده است . در فصل پنجم معاني شهود در عرفان اسلامي و فلسفه ي غرب بيان شده و گزارشي از آراي مولوي و دكارت در ارتباط با شهود به صورت تحليلي ارائه گرديده است . در فصل ششم حس ، عقل و شهود از ديدگاه مولوي و دكارت مقايسه گرديده و تفاوت ديدگا ه هاي آنان بيان شده است در فصل هفتم اشاره اي به پلوراليسم در آثار دكارت و مولوي شده است . معرفت حسي مطلوب مولانا نيست . او طالب معرفت شهودي است و آن را معرفت حقيقي مي داند. از ديدگاه مولوي استدلال و قياس نيز نه تنها قادر به كشف حقيقت نيستند بلكه آن را ضايع و تباه مي سازند. او بر اين باور است كه حقيقت ،واحد اما راه هاي دست يابي به آن متعدد است . رنه دكارت مؤسس فلسفه ي جديد در غرب و از فيلسوفان وابسته به مكتب اصالت عقل و اصالت ماهيت است. دكارت در نظام معرفت شناسي خود به مفاهيم عقلي ، حقايق ازلي و مفاهيم فطري قايل است. از نظر دكارت، علم فقط از دو راه شهود و قياس به دست مي آيد . هر مفهوم غير شهودي و غير قياسي، فاقد شأن معرفت علمي است.او ذات انسان و وجود او را منبع همه ي حقايق مي داند ومعتقد است حقانيت امور مشروط به فهم ماست.دكارت با اصالت دادن به ماهيت ، كثرت گرايي و نوعي پلوراليسم اعتقادي را بنيان مي نهد كه منجر به فرد گرايي در غرب شده است. او در كنار تعدد راه هاي شناخت،حقيقت را نيز متكثر معرفي مي كند

داستان هاي تمثيلي همواره از جايگاه مهمتري در ادبيات فارسي برخوردار شده اند. از ميان شاعران، عرفا، ونويسندگان كمتر كسي هست كه به اين مهم نپرداخته باشد. عطار نيشابوري از جمله شاعراني است كه معاني بلند عرفاني را در قالب تمثيل گنجانده است. چهار اثر بزرگ عطار (الهي نامه، مصيبت نامه، اسرار نامه ومنطق الطير) همگي براي پرداختن مسايل اندرزي، عرفاني،... ازتمثيل سود جسته اند. قرآن كريم نيز علاوه برپرداختن به مسئله هاي گوناگون بشري، از نقل داستان وتمثيل باهدف پند و اندرز، عبرت گيري وطرح نكات مهم تربيتي نيز استفاده كرده است. ما در ابتدا ي اين پژوهش سوالاتي را مطرح كرده ايم كه در فرايند پايان نامه به آن جواب داده ايم سپس بر اساس سوالات پژوهشي به گرداوري مطلب و تجزيه و تحليل آنها پرداخته ايم روش تحقيق در تدوين پايان نامه توصيفي_تحليلي است. بعد به بررسي ويژگي داستان ها و تمثيلات قرآ ني به صورت كلي پرداخته و سپس به تجزيه و تحليل چند داستان از آثار مختلف عطار پرداخته ايم، جنبه هاي كاربردي حيوانات را از قرآن و منطق الطير استخراج و آنها را تو ضيح داده ايم و پرندگان تمثيلي عطار را نماد گشايي كرده ايم ودر نهايت ويژگي داستان هاي قرآني را با منطق الطير مقايسه كرده و در نهايت به اين نتيجه رسيده ايم كه عطار مهمترين عناصر شخصيت هاي فابلي خود را از قرآن كريم اقتباس كرده است با اين تفاوت كه شخصيت هاي فابلي عطار زاييده ي ذهن وتخييل خودش است اما شخصيت هاي فابلي قرآن از واقعيتي محض سر چشمه مي گيرد.