مصطفی حسینی

ترجمه‌ی آثار کلاسیک فارسی، همواره با دشواری همراه بوده‌است، خاصه متون نظم، که به دلیل ظرافت‌های معنایی و وزنی گاهی ترجمه‌‌ناپذیر است؛ اما این موضوع نباید مانع ترجمه‌ی این آثار گران‌سنگ شود و این اشعار باید در اختیار خوانندگان مشتاق و علاقه‌مند به زبان و ادبیات فارسی قرار بگیرد. ترجمه‌ی غزلیات حافظ به زبان انگلیسی پیشینه‌ای دویست ساله دارد که به آغاز کار شرق‌شناسی باز می‌گردد و به تاریخ این شاخه‌ی پژوهشی و گرایش فکری پیوند می‌خورد. گرترود بل، خاورشناس و یکی از مترجم‌های انگلیسی اشعار حافظ است که به عقیده‌ی بسیاری از منتقدین این حوزه، ترجمه‌ی او در زمره‌ی بهترین ترجمه‌ها از غزل‌های حافظ است. گرترود بل 42 غزل و یک قطعه از اشعار حافظ را ترجمه نمود و به همراه مقدمه و موخره ای مبسوط در کتاب خود با عنوان« غزلیاتی از دیوان حافظ» در سال 1897 منتشر کرده است. در پژوهش پیش رو به منظور بررسی ترجمه‌ی بل، از الگوی ترجمه‌ی هفت راهبرد و یک فن آندره لفور استفاده شد و همچنین به بررسی مقدمه‌ی تاریخی او که همچون روایتی دلنشین، عصر حافظ و ارتباط او با ممدوحانش را برای مخاطبان انگلیسی زبان به تصویر کشیده است، پرداخته شده است. هدف این پژوهش رسیدن به پاسخ سه پرسش اصلی است که در ادامه مطرح شده است. در خصوص پرسش اول که به بررسی امانتدارانه بودن ترجمه‌ها می‌پردازد، باید چنین بیان کرد که باتوجه به تسلط بل بر زبان و فرهنگ مبدا و مقصد و با وجود ارائه‌ی ترجمه‌ای آزاد از این غزلیات، او تلاش نموده تا ترجمه‌ای نسبتا دقیق و وفادانه از غزل حافظ را از رهگذر انتخاب صحیح واژگان و معادل های مناسب، ارائه نماید. بل در این مسیر از الگوهای interpretation«ترجمه‌ی تفسیری» و rhymed «ترجمه‌ی مقفا» آندره لفور، استفاده نموده است. در خصوص پرسش دوم و دلیل یا دلایل محبوبیت بل و ترجمه‌اش، باید گفت، با توجه با نظرات مثبت منتقدین این حوزه از جمله، سر دنیسن راس، آربری و ادوارد براون درباره‌ی گرترود بل و اثر او و همچنین تجدید چاپ این کتاب در سال‌های متمادی، می‌توان چنین بیان کرد که اثر او با اقبال مخاطبان مواجه و از محبوبیت برخوردار بوده است و در نهایت در خصوص پرسش سوم و هدف او از ترجمه‌ی این غزل‌ها، باید چنین گفت که گرترود بل مورخ بوده و به همین سبب نگاه متکثرانه‌و تاریخ‌مندانه‌ی به غزل‌های حافظ و عصر او داشته است و همچنین دلایل شخصی او برای ترجمه‌ی غزلیات حافظ (مرگ هنری کدوگن) نیز قابل اعتنا است که از انتخاب آگاهانه برخی غزل‌های شخصی(همچون غزل‌14) پیداست. با این تفاسیر، گرترود بل تلاشی در جهت برداشت صرف و تک بعدی از مفهوم غزل حافظ، نداشته است.