پروفایل استاد - دانشگاه بوعلی سینا همدان
Assistant Professor
Update: 2024-05-16
Masoumeh Rayaan
Faculty of Humanities / Department of Theology
M.Sc. Theses
-
تحليل ساختاري سوره مائده از نگاه درون متني و برون متني آيات
مريم واحدپورهمداني 2022اجماع خاورشناسان بر اين است كه سوره مائده مشتمل بر موضوعات بي ربط و پراكنده اي است كه اين سوره را سبد بازيافتي هاي قرآن نموده و پيامبر اسلام(ص)، آياتي را كه در سوره هاي ديگر قرآن جاي نگرفته، در انتهاي عمر خويش به اين سوره ملحق نموده است. اين پژوهش در ردّ آن مدعا و براي اثبات استقلال و انسجام سوره مائده به عنوان سورهاي مستقل و آخرين نازله وحي سامان يافته و با تبيين غرض سوره و هدف مندي چينش آيات، افزون بر نظم خطي و فراخطي و به مدد ابزارهاي درون متني (سياق، تناسب، تفسير ساختاري، و كشف استدلالي و تحليلي سوره مائده) و ابزارهاي برون متني (تفسير آيات به آيات، بافت موقعيتي و روايات شأن نزول) انسجام و تناسب آيات سوره مائده را به اثبات رسانيده است. همچنين با بهره گيري از مطالعات دو خاورشناس معاصر، پروفسور «نيل رابينسون» و دكتر «ميشل كويپرس» در جهت اثبات انسجام ساختاري و پيوستگي سوره مائده بر اساس نظم متناظر لفظي و معنوي از يك طرف، و بر اساس بلاغت سامي، ساختار حلقوي، انعكاس متقاطع و پارالليسم از طرف ديگر، انسجام سوره مائده را بررسي نموده است. اين مطالعه كه با بهره گيري از منابع كتابخانه اي و با روش تحليلي- توصيفي، سامان يافته است، هدف سوره مائده را قانونگذاري در جهت تنظيم روابط داخلي مسلمانان با يكديگر و قانونگذاري در روابط بيروني مسلمانان با ساير مذاهب و انسانها، روشن كردن خط ولايت و رهبري بعد از پيامبر (ص) و فراخواندن به وفاي به عهد و حفظ پيمانهاي حق و نهي بليغ از پيمانشكني ميداند. اين سوره به عنوان آخرين نازله آسماني بر پيامبر عظيم الشأن اسلام (ص)، جمعبندي كل آيات وحي است كه هر بند آن ناظر بر بخشي از كل متن بوده و محور آن هدايتبخشي قرآن و نشان دادن هدايتگران در طول تاريخ و امتهاي آنان در مواجهه با پيامبرانشان است و اينكه بعد از رسول آخر اين هدايتگري بر زمين نمانده و خداوند حكيم راه را بر مسلمانان نمايانده است. برآيند اين سوره سه محور اساسي زندگي مسلمانان «پايبندي به ميثاق الهي»، «وفاي به عهد ولايت بعد از رسول اكرم»، «زيست مسالمت آميز انسانها با يكديگر» است كه اين سوره را به «وصيت نامه پيامبر(ص)» و «لمحة القرآن» تبديل نموده است.
Thesis summary
-
«تفسير هرمنوتيكي قرباني با تأكيد بر داستان هابيل و قابيل در قرآن و عهدين »
مهتاب اصلاني كرم 2022قرآن كريم به عنوان آخرين و كامل ترين نازله ي آسماني بر پيامبر اسلام (ص)، براي بيان تمامي داستانها و وقايع، شيواترين و كوتاهترين عبارات را برگزيده و با تلخيص وقايع، منطقي ترين و شايسته ترين متون را جهت راهنمايي و هدايت بشر عرضه نموده است تا اهدافي چون تذكير و عبرت از سرگذشت پيشينيان را القاء نمايد. در اين راستا اين پايان نامه داستان اهداء قرباني فرزندان آدم (هابيل و قابيل) به پيشگاه پروردگار در قرآن را در مقايسه با عهدين با روش تحليلي-توصيفي و تطبيقي و با بهرهگيري از منابع كتابخانه اي مورد مطالعه قرار داده و در پي آن بوده است با استفاده از سياق آيات در فهم هرمنوتيكي متن اين داستان در قرآن، دليل قرباني و ماهيت قربانيدهندگان را مورد واكاوي قرار دهد. بررسيهاي اين تحقيق نشان داد آيه 27 سوره مائده كه از دو فرزند آدم نام برده است، در سياق آيات بنياسرائيل قرار داشته و اشاره به حوادث دروني اين قوم دارد. علاوه بر آن با وجود تشابه پيرنگ اين داستان در قرآن ذيل آيات 15-32 سوره مائده، و عهدين در سفر تكوين، تفاوت هاي پنهان و آشكار بسياري ميان اين دو كتاب آسماني در اين واقعه وجود دارد كه موجب تفسيرهاي متنوع و خارج از بافت آيات شده است. ذكر جزئيّات فراوان ذيل اين داستان در عهدين كه با كذب در گفتار، ركاكت هاي لفظي و معنوي، تعارض، تعصّب و قوميّت گرايي همراه است، و اختصار و چشم پوشي از ذكر جزئيّات آن در قرآن كريم، از جمله تفاوتهاي اساسي داستان در دو متن مقدس است. نتايج اين پژوهش نشان داد، بيش از بحث قرباني در اين آيات، قتلي كه بهوقوع پيوسته مورد توجه قرآن كريم بوده است، در حالي كه در تورات محور داستان به دو فردي كه در آن نقش داشتهاند معطوف گرديده و چنان قصهپردازي شده است كه غرض از ذكر داستان فراموش گرديده و حواشي آن توسعه يافته است تا آنجا كه زمان وقوع قتل و قاتل و مقتول نيز همگي تغيير يافتهاند. بسياري از مفسّران قرآن نيز بدون در نظر گرفتن سياق آيه 27 سوره مائده، و با تاسّي از تفسير تورات و عدم توجّه به اسرائيلي بودن و بياعتباري و تناقضهاي دروني احاديث وارده ذيل اين آيه، در تبيين آيه به خطا رفته و همانند عهدين، اين دو برادر را فرزندان بلافصل حضرت آدم و دليل قرباني را همسرگزيني يا جانشيني آدم دانستهاند؛ حال آنكه به شهادت سياق آيات، اين دو فرد از قوم بنياسرائيلند كه مأمور
Thesis summary
-
نقش زن در پويايي خانواده و سلامت اجتماعي از منظر قرآن و روايات براساس تفاسير تربيتي و معاصر
طاهره مهاجراني 2022زنان به عنوان همسر و مادر، محور زندگي معنوي خانواده هستند و بيشترين تأثير را در بين اعضاي خانواده خواهند داشت، آنگاه كه خود در سلامت رواني بوده و سرشار از پويايي و شادابي باشند. به موجب اين امر، آثار رواني و معنوي نشاط و پويايي زن به عنوان همسر و مادر، بر ديگر افراد خانواده تأثير مستقيم خواهد داشت. اين پژوهش با روش كتابخانهاي و مراجعه مستقيم به منابع تفسيري و روايي و با شيوهي توصيفي – تحليلي، مطالبِ مرتبط با شادي و نشاط در اسلام و اثر شاديبخشي زنان بر روي اعضاي خانواده را مورد بررسي قرار داده تا به اين سؤال پاسخ دهد كه طبق آموزههاي قرآني و روايي، زنان چگونه ميتوانند شاد باشند و اين پويايي و نشاط را به ديگر اعضاي خانواده منتقل كنند و اعضاي چنين خانواده اي چگونه سلامت جامعه را تحت تأثير قرار مي دهند. نتايج تحقيق نشان داد كه زنان ابتدائاً خود بايد بانشاط و پويا باشند و عوامل دروني و بيروني شادي را در خود تقويت كنند تا بتوانند خانواده را به سوي زيستي شاد و پويا رهنمون سازند. عوامل دروني مؤثر بر شادي و نشاط زنان در اين نوشتار عبارتند از ايمان به خدا و تسليم او بودن، ارتباط با آموزه هاي اهل بيت (ع)، مثبت انديشي، اخلاق نيكو، زندگي در زمان حال و عشق و محبت، و عوامل بيروني آن نيز داراي داراي دو رويكرد مثبت و منفي است كه مؤلفههاي مثبت آن عبارتند از فرزندآوري، رفاه اجتماعي، رفاه اقتصادي، گذراندن اوقات فراغت، خودآرايي و محيط آرايي، تغذيه و سلامت بهداشتي و رواني زنان، و مؤلفههاي منفي تاثيرگذار بر شادي زنان نيز ساختار غير عرفي خانواده است كه در اين پژوهش بر كودك همسري، چندهمسري و طلاق عاطفي تاكيد شده است. زنان همچنين با تاثير بر شادابي و پويايي خانواده، مي توانند بر روي سلامت جامعه نيز مؤثر باشند و اين مهم با ورود فرزندان پويا و شاداب به جامعه و در پرتو تربيت اجتماعي آنان صورت مي گيرد و متضمن سلامت جامعه ميگردد.
Thesis summary
-
"واكاوي تاريخ حديث در دوره امام موسي كاظم(ع) با تأكيد بر ديدگاه مستشرقان"
طاهره رنجبران 2021شناخت تاريخ حديث شيعه در فهم صحيح سخنان ائمّه معصومين (ع) نقش بهسزايي دارد. امامان شيعه در همه اعصار به ترويج فرهنگ الهي در ميان جامعه خود اهتمام ورزيده اند؛ از جمله آنان امام كاظم (ع) هر چند با شرايط سخت دوران عبّاسي روبرو بود، اما عليرغم اين شرايط، نشر احاديث به صورت مستقيم و شفاهي يا مكاتبه، مناظره، احتجاج و پرسش و پاسخ ادامه يافت و امام كاظم (ع) در برابر فرقه هاي گوناگون كه مخالفت آشكار با شيعه داشتند، مواضعي متفاوت با امام صادق (ع) را در پيشبرد حقايق ديني اتخاذ نمود تا مدرسه پر رونق حديثي به جا مانده از امام صادق (ع) رو به افول ننهد و با وجود اختناق بني-عبّاس بيش از دو هزار حديث از وي تاكنون باقي بماند. توجّه به تاريخ تحوّلات حديث در زمان امام موسي كاظم (ع) و جوّ سياسي آن دوران، مورد توجّه جدّي محقّقان متقدّم و متأخّر شيعه در تببين تاريخ حديث عصر امام كاظم (ع) بوده است، از جمله طبرسي، نوبختي، شيخ عبّاس قمي، شيخ طوسي، و از معاصران دكتر احمد پاكتچي است كه دردائرة المعارف بزرگ شيعه، مدخل اصحاب حديث مطالب عمدهاي را به نگارش درآوردهاند. مستشرقين شيعهپژوه نيز مانند «دوايت دونالدسون»، «حامد الگار»، «هاينس هالم»، «اتان كلبرگ» و «سليمان كتاني» درباره اين امام بزرگوار (ع) مقاله هايي در دائرة المعارف اسلام ليدن و كتب مستقل خود به رشته تحرير درآوردهاند. از نظر كليه اين محقّقان اوج تاريخ حديث شيعه و تأثيرگذارترين دوره در حيات تاريخ شيعه، دوران امام كاظم (ع) است. از ميان مستشرقان حديثپژوه، «اتان كلبرگ» تاريخ حديث شيعه را به طور كامل تفسير و تبيين نموده و مقاله نسبتاً طولاني در مورد امام كاظم (ع) به رشته تحرير درآورده است و از 150 اثر متعلق به 67 خاورشناس شيعهپژوه، بيشترين تعداد از آثار وي است كه او را معروف ترين و بزرگ ترين شيعه شناس غربي نمودهاست. در پژوهش حاضر در پي پاسخ به اين سؤالات بودهايم كه چگونگي تاريخ حديث در دوره امام موسي كاظم (ع) را از نظر محقّقان شيعه و مستشرقان، خصوصاً اتان كلبرگ مورد بررسي قرار داده و نتايج مطالعات آنان را مورد تحليل و تطبيق قرار دهيم. روش پژوهش در اين تحقيق به صورت تحليلي- توصيفي و تطبيقي، و با استفاده از منابع كتابخانه اي است.
Thesis summary
-
مطالعهي تطبيقي روششناسي مفسّران و محققان معاصر در آيات مربوط به زنان در سورههاي نساء و نمل"
زهرا راجي 2021هدف از انجام پژوهش پيشرو«مطالعهي تطبيقي روششناسي مفسّران و محقّقان معاصر در آيات مربوط به زنان در سورههاي نساء و نمل» مي باشد. در قرآن، آيات فراواني درباره زنان وجود دارد كه برخي مفسّران، آنها را به گونه اي تفسير نموده اند كه هويّت و شخصيّت انساني زن را زيرسؤال برده اند، گرچه برخي ديگر نيز شخصيت زن را در همان آيات برابر با مردان دانسته اند. اكثر تفاسير تا پيش از قرن چهاردهم و نيز بسياري از تفاسير اين قرن در آيات زنان با گرايش هاي روايي، فقهي، كلامي، ادبي، عرفاني، فلسفي، اشاري و نظاير آن به رشته تحرير درآمده است. در حالي كه پژوهشگران و اصلاحگران مسلمان معاصر در نتيجه تلاش هاي افرادي همچون محمد عبده، رشيد رضا، علامه فضل الله، علامه طباطبايي و زنان مفسري چون آمنه ودود، عايشه بنت-الشاطي، بانو امين، بانو گرجي و ...، با نگاه اجتماعي در تفسير قرآن كريم خصوصاً آيات مربوط به زنان به تفسير معاصر سمت و سويي تازه بخشيدهاند. در اين پژوهش كه با روش توصيفي- تحليلي به واكاوي اين مسئله پرداخته، سؤال اصلي آن است كه كداميك از گونه هاي مختلف روش هاي تفسيري مفسّران در فرايند تفسير در آيات مربوط به زنان، متناسب با شرايط نوين زنان در عصر حاضر است؟ و فرضيه محقق آن است كه تحليل هرمنوتيكي بيش از ساير روش ها در تبيين عصري مسائل مربوط به زنان تأثير دارد. نتايج پژوهش نيز نشان داد روش مفسّران و محقّقان معاصر، در تفسير به روز آيات مربوط به زنان در سورههاي نساء و نمل، متفاوت بوده و غالب اين تفاسير از روشهاي اجتماعي بهره گرفته و كمتر متأثر از احاديث و روشهاي كلامي، فقهي، فلسفي و عرفاني بوده اند. همچنين جنسيّت مفسّر در تفسير اين آيات مؤثّر بوده گرچه قابل تعميم نميباشد. بر اساس اين دادهها، رويكرد مفسّران معاصر به مسئله زنان، تا حد زيادي آغاز گفتماني نوين و پاسخگويانه در برابري حقوقي و آزادي زنان از نگاه گرديده اسلام است. توجه ويژه ي قرآن به مسائل زنان با بررسي اوضاع و شرايط آنان پس از اسلام از نظر اين مفسران غير قابل انكار است و نشانههاي ارج گذاري اسلام به زنان به زبان عصري قابل بازنمايي است.
Thesis summary
-
معناشناسي حيات و مرگ در قرآن كريم براساس مكتب بن با تأكيد بر نظريه ايزوتسو
سميه افشاري آزاد 2021معناشناسي واژگاني يكي از زيرمجموعه هاي دانش معناشناسي است كه در كشف معاني قرآن كاربرد دارد. اين امر بر پاية كشف معاني و مفاهيم واژه هاي قرآني نيز به منظور فهم درست مخاطبان هر عصري از آيات قرآن كاربرد دارد. در اين راستا معناشناسي «مكتب بُن» يكي از مناسبترين و مجرّبترين روشهاي رسيدن به فهم واژگاني قرآن است. پروفسور «توشيهيكو ايزوتسو»، در معناشناسي مفاهيم قرآني بر اساس «مكتب بُن»، چهار گام زير را پيريزي نموده است.1- معناشناسي واژگاني، 2- ميدانهاي معناشناسي، 3- مطالعات متني، و 4- مطالعات فرامتني. هدف پژوهش حاضر معناشناسي دو واژة «حيات» و «مرگ»، با بهرهگيري از روش «ايزوتسو» است. در گام اول به معناشناسي دو واژه «حيات» و «مرگ» در كتابهاي لغت و اشعار عصر جاهلي پرداختهايم. گام دوم، دستهبندي مشتقّات و تقابل دو واژه با استفاده از جدول، حضور اسم جلالة «الله» يا صفت و ضميري كه به خداي تعالي برميگردد، با بسامد بالاي واژة ارض به نمايش گذاشته شده است. گام سوم، در مشتقات «حيات» بحث شده كه 185 بار در قرآن كريم به كار رفته است. در 71 مورد واژة «حيات»، 67 مرتبه در تركيب ابداعي قرآن، «حياة الدنيا» ظاهر شده و مترادف آن، عاجلة، عيش، بعث، نشور و خروج، و هم نشين هاي آن عَرَض، زينة، زَهرة، متاع، متاع الغرور، لعب، لهو و عذاب؛ و افعال هم نشين، يريد، فرحوا، و مشتقات آن افعال حُبّ، أثر و رضا، هستند. همچنين در واژه «موت» 165 مورد بهكار رفته كه بيشترين بسامد آن در مترادفات هلك، قتل، وفي و صعق است. و علاوه بر آن، هم نشين هاي حيات و مرگ و عبارات كنايي دو مرگ و دو إحياء، جداگانه بررسي شده اند؛ و در گام چهارم مطالعات فرامتني اين واژگان پيش و بعد از نزول قرآن كريم است كه نشان ميدهد نگاه اعراب جاهلي به اين دو پديدهي دائمي زندگي و مرگ، نگاهي قبيله اي بوده كه فراتر از آن انديشه و هدفي وجود نداشته است. شجاعت، فداكاري، شاعري، سخنوري، زندگي و مرگ، همه به نام قبيله و براي سربلندي و افتخار قبيله بوده و عنصر «دهر» نقش اصلي در «حيات» و «مرگ» موجودات عالم را داشته است. در نگاه فرامتني به «حيات» و «مرگ» در دوره نزول و بعد از نزول نشان ميدهد كه معناي اصلي اين دو واژه تغييري نيافته اما اين دو كلمه داراي روح و سرزندگي شده اند؛ زيرا خداوند به خودِ «حيات» نيز روح بخشيده است. خداوند در قرآن كريم «حيات» بخ
Thesis summary
-
تاريخگذاري روايات مدح و ذمّ زنان بر اساس تحليل إسناد و متن (با تأكيد برخير وشرّ يودن زنان)
رضوان قياسي قانع 2021تاريخگذاري روايات يكي از روشهاي نوين حديث پژوهي است كه برمبناي آن علاوهبر تعيين تقريبيِ زمان پيدايش روايت، ميتوان سير ظهور و دلايل بروز آن و تفكر برههاي از تاريخ انديشه مسلمانان را شناسايي نمود. اين پژوهش در راستاي بهرهمندي از اينگونه روش _ تاريخگذاري بر مبناي اسناد، متن، و متن و اسناد توأمان- روايات مدح و ذمّ زنان را با تأكيد بر خير و شرّ بودن آن ها، با استفاده از منابع كهن روايي و تاريخي سامان داده و به بررسي گزاره هاي مورد مناقشه و بحثبرانگيز در مورد زنان در چهار روايت: "نقصان عقل زنان"، "شرّ بودن زنان "، "بهشت و مادران" و "خير بودن زنان" پرداخته است. مراحل انجام اين پژوهش در سه مرحله با ترسيم شبكه إسناد روايات و تحليل شبكهها، تحليل متن روايات، و تحليل توأمان متن و سند آنها بوده و تلاش نموده تاريخ تقريبي و مكان ظهور روايات و دلايل بروز آنها را پيشبيني نمايد. از دستاوردهاي اين پژوهش مي توان به اين موارد اشاره كرد: متن روايت "النساء نواقص العقول" كه ذيل روايات فقهي عالمان اهل سنّت ذكر شده، به جهت نيازمندي عصري قرن دوم كه قرن تكوين فقه بوده است ظهور يافته، و به كتب روايي شيعه وارد شده است. متن نهج البلاغه تقطيع از متون اهل سنت بوده است كه ذيل عنوان خطبه امام علي (ع) در جنگ جمل شهرت يافته، ولي پيش از آن در كتاب المسترشد ذيل نامه امام علي (ع) بعد از جنگ نهروان آمده كه در آن متن نيز ادراج شده است. تاريخ ظهور اين روايت در كتب اهل سنت قرن دوّم و در كتب شيعه قرن سوم پيشبيني شده و خاستگاه اوليّه آن مدينه است. روايت "المرأة كلّها شرّ" با توجّه به تاريخ تدوين نهج البلاغه در قرن چهارم، با تفكّرّات دوران عباسي هم خواني داشته و به دليل دستاندازي زنان دربار در حكومت و سياست، نقل اين سخن از مأمون خلفيه عبّاسي گزارش شده و روايتي قرن سوّمي و متعلق به بوم عراق است. روايت "اكثر الخير في النّساء" از امام صادق (ع)، از طريق شيخ صدوق آمده و منبع ديگري ندارد و توصيهاي اخلاقي در تشويق جوانان به تشكيل خانواده بوده و تاريخ تقريبي ظهور و گسترش آن قرن سوّم در كوفه است. روايت "الجنة تحت اقدام الامهات"متني داستاني با سندي مخدوش بوده و متعلّق به انتهاي قرن اول در مدينه ميباشد.
Thesis summary
-
مطالعه چگونگي مواجهه معلمان عربي پايه دهم با تغيير برنامه درسي عربي بر اساس سند تحول بنيادين
معصومه زيوري مراد 2018پژوهش حاضر با هدف بررسي چگونگي مواجهه معلمان عربي پايه دهم با تغيير برنامه درسي عربي بر اساس سند تحول بنيادين صورت گرفته است. اين پژوهش با رويكرد پديدارشناسي انجام گرفته است. مشاركت كنندگان در اين پژوهش، 15 نفر از معلمان عربي پايه دهم در شهر همدان درسال تحصيلي97-1396بوده اند كه به روش گلوله برفي نمونه گيري شدند. ابزارجمع آوري اطلاعات، مصاحبه هاي نيمه ساختاريافته و مشاهدات كلاسي بوده است. داده هاي اين پژوهش به روش كدگذاري و مقوله بندي و با بهره گيري از عناصر چهارگانه تايلر و در سه سطح آگاهي، نگرش و رفتار تحليل شدند. نتايج نشان داده كه به طور كلي معلمان عربي نسبت به تغييرات برنامه درسي عربي بر اساس سند تحول بنيادين آگاهي دارند، آن را پذيرفته و اجرا مي كنند. علت اين امر آن است كه تغييرات اخير موجب بهبود برنامه درسي عربي شده است بنا به دلايلي از جمله: ايجاد علاقه براي دانش آموزان و جلوگيري از سستي و رخوت در يادگيري زبان عربي، به روز و جذاب شدن داستان ها، در كنار استفاده از واژگان پر كاربرد و جديد در متن درس، آسان شدن كتب عربي براي دانش آموزان و اُنس با قرآن، همچنين برقراري ارتباط با آن و خواندن متن درس ها با قرائت صحيح و رعايت مخارج حروف با كمك كتاب گويا. به علاوه آن ها اشكالاتي در اين تغييرات مي بينند كه عبارت است از: عدم قايل شدن تمايز در برنامه درسي عربي براي رشته هاي مختلف، اختصاص ندادن زمان مجزا و نمره مكفي براي اجراي مكالمه، ضعف قواعد و ارائه آن به شكل ناقص و بدون نظم كه باعث سردرگمي دانش آموزان شده است وكمبود زمان تدريس براي برنامه درسي عربي.
Thesis summary