Mohammad javad Harati

جنگ هشت ساله ایران و عراق به عنوان طولانی ترین جنگ در قرن بیستم همواره از ابعاد مختلف، مورد توجه پژوهشگران حوزه مسائل ایران و منطقه بوده و پژوهش‌های گسترده‌ای پیرامون آن به انجام رسیده است. با وجود پژوهش‌های متعدد که هر یک از ابعاد مختلف به این رویداد مهم در اواخر قرن بیستم پرداخته‌اند، هنوز ابعاد ناشناخته‌ای از آن وجود دارد که پژوهش پیرامون آن از اهمیت و ضرورت برخوردار است. نقش عوامل تأثیرگذار بر فرایند این جنگ از موضوعاتی است که برخی پژوهش‌ها پیرامون آن صورت گرفته است. از جمله این موضوعات می‌توان به عوامل داخلی و عوامل خارجی اشاره نمود. در میان عوامل داخلی تأثیرگذار در جنگ ایران و عراق ، موضوع رویکرد مجلس قانونگذاری از اهمیت برخوردار است که در پژوش‌های پیشین کمتر به آن توجه شده است. با عنایت به نقش مجلس در قانونگذاری و ریل‌گذاری برای قوه مجریه و از سوی دیگر میزان تأثیر پذیری جنگ از رویکرد قوای قانونگذاری، بحث درباره عملکرد مجلس قانونگذاری در قبال جنگ تحمیلی عراق علیه ایران از موضوعات درخور توجه برای پژوهش است. طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مجلس شورای اسلامی، از جایگاه ویژه‌ای در کشور برخوردار است که می‌تواند با استفاده از اختیارات قانونی خود هم بر ساختار قدرت نظارت داشته باشد و هم با توجه به امکانی که دارد قانونگذاری کند. در نتیجه دو شأن قانونگذاری و نظارت جزء مؤلفه‌های اصلی مجلس در ایران است. بنابراین مجلس هم از جهت تصویب قوانین و مقررات حمایتی و هم از جهت حضور نمایندگان در صحنه‌های حوادث و رویدادهای جنگ، حائز اهمیت است. بر این اساس کارنامه مجلس شورای اسلامی در دوره‌های اول، دوم و سوم در زمینه جنگ هدف این پژوهش است. بخشی از مواضع نمایندگان در نطق‌های پیش از دستور نمایان است. بخش دیگری از نقش نمایندگان مجلس، حضور در مجامع بین-المللی است. مصوبات مجلس در این دوره نیز بخشی از این پژوهش است که آنها را به موضاعات گوناگون اقتصادی، حمایتی امنیتی و .. می‌توان دسته بندی کرد. حضور نمایندگان مجلس در جبهه‌ها و مناطق جنگی نیز بخش دیگری از کارنامه مجلس تلقی می‌شود.

در ایران، مجلس به عنوان میراث انقلاب مشروطه، مرکز ثقل سیاست و تصمیم­گیری درباره مسائل کشور است. از این رو با عنایت به جایگاه مجلس، این قوه می­تواند در مسائل مختلف اعم از سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی نظارت و صاحب رأی باشد. از مهم­ترین مسائلی که مجلس شورای اسلامی پس از تشکیل با آن مواجه شد، جنگ هشت ساله عراق علیه ایران بود که از آن به عنوان طولانی­ترین قرن بیستم یاد می­شود. از این رو این پژوهش مترصد است مواضع و رویکرد مجالس اول، دوم و سوم شورای اسلامی (1368-1359) را در قبال جنگ مورد بررسی قرار دهد. لذا پرسش اصلی این است مجالس شورای اسلامی(دوره­های اول، دوم و سوم) در ابعاد چهارگانه سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی در قبال تحولات جنگ تحمیلی عراق علیه ایران چه مواضع و رویکردی داشتند؟ برای پاسخگویی به پرسش مذکور تلاش شده است با روش تحلیل محتوا با تکیه بر روش تحلیل مضمون و با استفاده از مشروح مذاکرات، منابع کتابخانه­ای و نشریات، مواضع مجالس سه­گانه در خصوص جنگ تحمیلی مورد ارزیابی قرار گیرد. طبق واکاوی فراگیر مشروح مذاکرات مجلس شورای اسلامی، به طور کلی تأکید نمایندگان مجلس در قبال مسائل سیاسی بیشتر بر انتقاد به عملکر سازمان ملل در قبال جنگ، لزوم حفظ وحدت بین گروه­های مختلف سیاسی در زمان جنگ و نقش قدرت­های بزرگ در جنگ برای مهار انقلاب بود. در زمینه اقتصادی، بیشتر تأکید بر لزوم حل مشکل تورم، جلوگیری از مهاجرت روستاییان، خودکفایی در کشاورزی، توجه به قشر مستضعف و حل مشکلات اقتصای مردم بود. در زمینه فرهنگی نمایندگان حمایت از آوارگان جنگی، ضعف رسانه­ها در پوشش دهی اخبار جنگ و تأکید بر رهبری امام خمینی را مورد توجه قرار دادند و در زمینه نظامی نیز بر تقویت بنیه نظامی، توجه به زیرساخت­ها، مدیریت جنگ و تأمین امکانات و تجهیزات نظامی تأکید داشتند.

چکیده: روابط ایران و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس تاریخ پرفراز فرودی را پشت سر گذاشته است. علارغم روابط طولانی مدت میان ایران و کشورهای عربی منطقه خلیج فارس اما این روابط دو سوی شمال و جنوب خلیج فارس به علل و عوامل (منطقه ای و فرا منطقه ای) مختلف تیره و پرتنش بوده و می باشد. این رساله در پی این است که عوامل تنش زا میان ایران و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس را در دوران قبل و بعد انقلابی اسلامی موردبررسی قرار داده و با مقایسه عوامل مؤثر در تیرگی روابط دو سوی خلیج فارس با توجه به مدارک و اسناد موجود نشان دهد که هر یک از عوامل تنش زا چه مقدار در بروز اختلاف میان ایران و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس در دوران قبل و بعد از انقلاب اسلامی مؤثر بوده است. بنابراین سؤال اصلی این پژوهش: عوامل مؤثر بر تیرگی روابط ایران و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس در دوران قبل و بعد از انقلاب اسلامی کدامند.وسؤال فرعی: در مقایسه شرایط قبل و بعد از انقلاب اسلامی کدامیک از عوامل در اختلاف و تنش میان ایران و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس مؤثرتر بوده است یافته های این رساله حاکی از آن می باشد که عواملی همچون (اختلافات ارضی و مرزی، مذهب، ناسیونالیسم ایرانی و عربی، فرهنگ سیاسی، مسائل امنیتی این کشورها) به یک اندازه در ایجاد تنش میان دو سوی خلیج فارس (در دوران قبل و بعد از انقلاب) مؤثر بوده، اما در این میان نوع ساختار حاکم در دوسوی خلیج فارس(بعد از انقلاب) ویک عامل منطقه ای مؤثر یعنی (رژیم اسرائیل) و عامل فرامنطقه ای (آمریکا) نقش بسیاری در تیرگی روابط ایران و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس بخصوص در دوران بعد انقلاب اسلامی داشته اند؛ بنابراین هدف این رساله مطالعه تطبیقی عوامل اختلاف و تنش میان ایران و کشورهای عرب حوزه خلیج فارس در دوران قبل و بعد از انقلاب اسلامی می باشد. روش پژوهش در این رساله بر اساس روش تحلیلی-توصیفی و به صورت تطبیقی می باشد، این روش یکی از اصلی ترین روش ها در حوزه ی علوم اجتماعی، به ویژه در جامعه شناسی تطبیقی و تاریخی، اسـت. در واقع این روش مبتنی بر مقایسه برای فهم مشابهت ها و تفاوت هاست و بر اساس منابع کتابخانه ای، منابع اینترنتی و اسناد نوشته شده است. چارچوب نظری مورد استفاده در این رساله ترکیبی از سه نظریه واقع گرایی،سازه انگاری و نوواقع گرایی(واقع گرایی ساختاری ) می باشد.

یکی از مباحث بسیار مهم در تاریخ اندیشه سیاسی معاصر ایران موضوع نسبت بین دین و سیاست است.

چکیده: این پژوهش به تطبیق پذیری رویکرد سیاست خارجی دولت های پس از جنگ، با اصول و ارزش های جمهوری اسلامی در دوره میانی(1368-1392) پرداخته است. فرض اصلی پژوهش این است که بین رویکرد سیاست خارجی دولت های پس از جنگ، همگرایی کامل با اصول سیاست خارجی وجود نداشته است. برای انجام این پژوهش و آزمون فرضیه ها، از روش تحقیق آمیخته استفاده شد. بدین ترتیب که پس از مطالعات کتابخانه ای و بررسی مدارک، شاخصه های مختلف از دل ادبیات تحقیق و نیز مصاحبه با خبرگان حوزه سیاست خارجی اعم از کسانی که دارای تجربیات اجرایی در دولت های مختلف داشته اند از جمله منوچهر متکی، دکترعلی اکبر ولایتی، دکتر علی اکبر صالحی و دکتر کمال خرازی، اساتید دانشگاه و متخصصان حوزه مذکور، و نیز مشورت با مرکز تحقیقات استراتژیک مصلحت نظام، استخراج شده و پس از طی مراحل مختلف (حذف و اصلاح) مولفه هایی همچون استکبارستیزی، همگرایی اسلامی، تعامل سازنده ، منطقه گرایی ، منزلت افزایی و نفوذ و حمایت از حقوق اتباع ایرانی به عنوان شاخصه هایی که هم متناسب با چارچوب نظری تحقیق یعنی سازه انگاری بودند و هم مورد نظر خبرگان و ادبیات تحقیق انتخاب شدند تا رویکرد دولت های مختلف یعنی دولت پنجم و ششم، هفتم و هشتم و نهم و دهم در خصوص آنها و ارزش ها و اصول مصرح در دیدگاه های رهبری، حضرت امام خمینی و اصول انقلاب اسلامی مصرح در قانون اساسی مورد سنجش و ارزیابی قرار گیرد. پس از این مرحله، پرسشنامه 29 سئوالی براساس شاخصه های مذکور و همچنین یک سئوال بازپاسخ برمبنای فرضیه اصلی در اختیار نمونه اماری تحقیق قرار گرفت و سپس نتایج استخراج شده از طریق آزمون کلموگروف اسمیرنوف ، آزمون های آماری پارامتریک ، آزمون موخلی و تحلیل واریانس ...مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. نتایج تحقیق حاصل از سئوال بازپاسخ و نیز آزمون فرضیه ها نشان داد که علارغم تعهد همه دولت های پس از جنگ به اصول و ارزش های انقلابی و دیدگاه های امام و رهبری، سیاست خارجی دولت های پس از جنگ در شاخص های مختلف طیفی از انطباق کامل تا عدم انطباق کامل را نشان می دهد. بدین ترتیب که سیاست خارجی دولت های پنجم و ششم در شاخص های استکبارستیزی، منطقه گرایی و همگرایی اسلامی با اصول و ارزش های جمهوری اسلامی انطباق کامل داشته است در حالیکه مولفه های تعامل سازنده، منزلت افزایی و نفوذ و حمایت از حقوق اتباع ایرا

محیط امنیتی و استراتژیک کشور ایران در درون حلقه های همپوشی از مناطق خلیج فارس، خاورمیانه، آسیای مرکزی، قفقاز و جنوب آسیا واقع شده است. در این میان، کشور عراق نیز به عنوان عضوی از دو منطقه نخست (خلیج فارس و خاورمیانه)، ازیک طرف، پیونددهنده ما با معادلات منطقه ای قدرت در خاورمیانه و از سوی دیگر، یکی از رقبای همیشگی ما در خلیج فارس بوده است. ازاین رو، تحولات سیاسی، امنیتی، قومی و مذهبی عراق در سطوح ملی، منطقه ای و بین المللی، بر محیط امنیتی و سیاسی کشورمان تأثیرگذار بوده و خواهد بود. تغییر ساختار نظام سیاسی عراق از سلطنتی به جمهوری واز جمهوری به نظام تک حزبی بعثی با گرایش های سوسیالیستی و افراطی ناسیونالیستی و پس ازآن سرنگونی این نظام توسط هژمون جهانی و ایجاد ساختار جدید مبتنی بر تقسیم قومی و مذهبی قدرت و افزایش نقش شیعیان واردها در آن، از مهم ترین متغیرهای تأثیرگذار بر ساختارها و هنجارهای محیط پیرامونی درگذشته و حال بوده که همواره برای ایران تهدیدها و فرصت هایی را در پی داشته که ماهیت، شدت و زمان آن متفاوت است. در حقیقت با توجه به اشتراکات تاریخی، فرهنگی و مذهبی ایران با عراق، بامطالعه روند تحولات داخلی عراق در مدت زمانی موردنظر این رساله به این نتیجه می رسیم که تحولات داخلی عراق به طور مستقیم وبیشتر از همسایگان دیگر ایران بر مناسبات بین دو کشور، و سیاست خارجی منطقه ای ایران تأثیر داشته است. بنابراین در اینجا عراق متغیر مستقل و سیاست خارجی ایران متغیر وابسته است. بی توجهی به حقوق شیعیان و کردها درگذشته و بحران قومیت ها، مسئله کردستان و نارضایتی جامعه اهل تسنن در حال حاضر، انعقاد قرارداد معروف 1975 م الجزایر تحت تأثیر تحولات کردستان و لغو یکجانبِه آن در زمان صدام حسین در سال 1981 م و پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، اختلافات دو کشور در اروندرود، تأثیر تحولات عراق بر کیفیت پیگیری اجرای مفاد قطعنامه (598) شورای امنیت سازمان ملل متحد و حمله عراق به کویت و اشغال آن کشور، لشکرکشی آمریکا و متحدانش برای بیرون راندن عراق از کویت، حمله آمریکا و متحدانش به عراق و برانداختن صدام و حزب بعث، جمله مسائلی هستند که از دهه های گذشته تا به امروز بر موضع گیری های سیاست خارجه ایران در قبال عراق، کشورهای منطقه و قدرت های بزرگ سایه افکنده است. بنابراین با توجه به آنچه گفته شد در پژوهش حاضر، ت

در دو سده گذشته که ایران کانون توجهات بین المللی قرار گرفته، دستگاه دیپلماسی همیشه گرفتار خطاهای شناختی آزار دهنده و شاید بازدارنده بوده است . کارگزاران دستگاه دیپلماسی از این واقعیت غافل مانده که بدون شناخت تحولات بین المللی، به طور واکنشی از یک سو به سوی دیگر کشیده می شدند. این امر ناشی از ناآگاهی از این مسئله بود که در نظام سیاست جهانی موازینی حاکم بود که بدون آشنایی با قواعد بین المللی و تحولات مربوط به آن تصمیم گیری در سیاست خارجی با چالش های فراوانی مواجه می شد. در شهریور 1320 ش. قدر تهای بزرگ بریتانیا و شوروی با ائتلافی مصلحتی در مدت زمان کوتاهی کشورایران را به اشغال خود در آوردند. مشابه همین رویداد در جریان کوتادی 28 مرداد سال 1332ش. با ائتلا ف دو قدرت آمریکا و انگلیس به وقوع پیوست که موجب شد تا شیرازه سیاسی کشور از هم بپاشد. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تحول در دستگاه دیپلماسی، فصل نوینی در روابط خارجی ایران آغاز شد. با حمله عراق به ایران نیز شاهد ائتلاف قدرت های بزرگ بر علیه دستگاه دیپلماسی هستیم که در نهایت ، با تصویب قطعنامه 598 خاتمه یافت، اما اقدام ایران در پذیرش قطعنامه از یک منطق راهبردی تبعیت می کرد. از آنجایی که پژوهش حاضر نقش کارگزاران و تصمیم گیرندگان سیاسی کشور را به عنوان عامل اصلی ائتلاف قدرت ها در هر مقطع تلقی کرده لذا سعی دارد به این سوال پاسخ دهد که چه عاملی در شکل دهی ائتلاف قدرت های بزرگ نقش اساسی داشته و چگونه دستگاه دیپلماسی مغلوب قدرت ائتلاف های قدرت های بزرگ شده است ؟ پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی ، مقایسه ای و تحلیلی (روش کیفی) و با تکیه بر چهارچوب نظری واقع گرایی نو کلاسیک و سازه انگاری به بررسی تحلیلی رویدادهای تاریخی دستگاه دیپلماسی معاصر ایران و تبیین رویکرد دستگاه دیپلماسی در برابر ائتلاف قدرت های بزرگ در مقاطع مختلف تاریخی و کنش های غیر واقع بینانه دستگاه دیپلماسی می پردازد، که در پژوهش های پیشین بدان پرداخته نشده است. نتایج و یافته های پژوهش نشان می دهد که خطاهای شناختی کار گزاران و نخبگان سیاسی و فقدان استراتژی متناسب با ساختارهای بین المللی در روابط خارجی موجب ناکامی دستگاه دیپلماسی و ائتلاف قدرت های بزرگ شد. یافته های این رساله می تواند در مراکز و نهاد هایی در حوزه سیاست از قبیل وزارت امور خارجه مورد استفاده قرار گ